Theo TS. Hương, qua khảo sát tại hơn 2.100 điểm bán lẻ thuốc lá trên địa bàn 11 tỉnh, TP ở 3 miền Bắc-Trung-Nam cho thấy: 37% các điểm có hoạt động quảng cáo vi phạm quy định cấm quảng cáo thuốc lá. Các nơi có tỉ lệ vi phạm cao là ở Đà Nẵng (86,1%), Khánh Hòa (69,5%), Hà Nội (55%). Các hình thức vi phạm phổ biến là có quầy/tủ trưng bày gắn logo, biểu tượng, màu sắc, tên nhãn hiệu thuốc lá (17,6%); trưng bày mô hình giống bao thuốc lá (15,5%); tranh/biển quảng cáo chiếu sáng (15,2%). Đặc biệt, xuất hiện của một số hình thức quảng cáo mới như mô hình bao thuốc lá; hộp treo tường; xe đẩy; thiết bị điện tử, hộp phát sáng.
Đối với quy định về trưng bày thuốc lá, phần lớn các điểm bán lẻ đều vi phạm quy định này (88,5%). Một số địa phương có tỉ lệ vi phạm rất cao (trên 95%) là Thái Bình, Đồng Tháp, Hải Dương Hà Tĩnh, Bạc Liêu… Vi phạm nổi bật nhất là việc trưng bày quá một bao hoặc một tút của một nhãn hiệu thuốc lá với hơn 74% điểm bán vi phạm. Cùng đó, cũng có hơn 74% điểm bán không thực hiện treo biển “không bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi”. Tỷ lệ vi phạm quy định cấm quảng cáo thuốc lá có xu hướng tăng sau khi Luật được ban hành nhưng tỷ lệ vi phạm cấm khuyến mại thuốc lá đã giảm so với thời điểm Luật ban hành.
Cụ thể tại 2 tỉnh Bạc Liêu và Đồng Tháp khi triển khai thí điểm thực hiện quy định cấm QCKM thuốc lá từ năm 2015-2016 cho thấy: Vi phạm về trưng bày đã giảm do nhận thức của chủ cửa hàng đã được nâng lên. Tuy nhiên, việc quảng cáo thuốc lá lại gia tăng do ngành công nghiệp thuốc lá luôn đẩy mạnh hoạt động tiếp thị sản phẩm thuốc lá tới người tiêu dùng bằng nhiều hình thức QCKM đa dạng, tinh vi, tập trung vào các điểm bán lẻ.
Ths. Trần Khánh Long, Trường ĐH Y tế Công cộng cho biết, các hình thức QCKM thuốc lá của các công ty thuốc lá ngày càng đa dạng, tinh vi dẫn đến khó kiểm soát vi phạm tại các điểm bán lẻ. Có thể kể đến một số hình thức như: Phát miễn phí các hộp, tủ đựng thuốc lá in logo, màu sắc của nhãn hiệu thuốc lá; cấp miễn phí bảng điện tử quảng cáo thuốc lá màn hình LED, phát sáng; sử dụng đội tiếp thị giao bán sản phẩm kết hợp nhắc nhở các chủ cửa hàng trưng bày sản phẩm ở vị trí dễ nhận biết; sử dụng đội ngũ nhân viên nữ tiếp thị sản phẩm…
Trong khi khó kiểm soát vi phạm tại các điểm bán lẻ do nhận thức của chủ cửa hàng về các quy định cấm QCKM thuốc lá chưa tốt; khó kiểm soát các đối tượng bán thuốc lá dạo (bán rong); do sự e dè trong việc xử phạt từ phía các cán bộ thực thi nhiệm vụ thì việc thực thi quy định cấm QCKM thuốc lá cũng gặp khó khăn từ một số bất cập trong quy định. Cụ thể, quy định “cấm trưng bày không quá 1 bao/1tút/1 hộp của 1 nhãn hiệu thuốc lá” thì các công ty “lách luật” bằng cách sản xuất các loại hộp và trưng bày nhiều loại sản phẩm cùng một nhãn hiệu nhưng khác nhau về màu sắc, thiết kế vỏ bao.
“Cho phép ngành công nghiệp thuốc lá tài trợ vì mục đích nhân đạo”-các hoạt động này vì trách nhiệm xã hội của các công ty thực chất là một cách quảng cáo gián tiếp nhằm tạo mối quan hệ tốt với cộng đồng, nâng cao hình ảnh của công ty. Qua hoạt động tài trợ, công ty thuốc lá có thể quảng bá thương hiệu cho mình và người tiêu dùng lầm tưởng thuốc lá là sản phẩm thông thường, không độc hại-Ths. Khánh Long nhấn mạnh.
Đồng thời, khó khăn nữa là chưa có hình thức xử phạt tại chỗ nên khó xử phạt trực tiếp dẫn tới việc tái phạm, lách luật. Thủ tục xử phạt phức tạp dẫn tới sự chậm trễ trong thực thi nhiệm vụ. Đối tượng của chế tài xử phạt chưa được quy định đủ (các đối tượng quảng cáo trung gian, nhân viên tiếp thị,...). Cùng đó, lực lượng thanh tra mỏng, địa bàn rộng, thiếu cán bộ chuyên trách. Sự phối hợp giữa các ban ngành liên quan chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng công việc chung…
Để thực thi có hiệu quả quy định này cần rà soát lại các văn bản để tránh sự trùng lặp; ban hành văn bản bổ sung hướng dẫn thực thi; nâng cao nhận thức của chủ cửa hàng… Cán bộ thanh tra cần thực hiện nghiêm việc xử lý các trường hợp vi phạm quy định cấm QCKM thuốc lá tại điểm bán theo quy định.
