Việt Nam với dân số 97 triệu người chưa ghi nhận bất kỳ ca tử vong nào liên quan tới Covid-19. (Nguồn: VNE)
CNN, một trong những hãng tin tức nổi tiếng của Mỹ và thế giới, ngày 30/05 đã có bài viết đánh giá cao công tác kiểm soát đại dịch Covid-19 của Việt Nam. Bài viết nhấn mạnh một loạt các biện pháp hiệu quả Việt Nam đã thực hiện và tới nay đã thành công khi chưa ghi nhận ca tử vong nào.
Bài viết của CNN cho rằng khi thế giới nhìn vào các ví dụ thành công ở châu Á trong việc kiểm soát Covid-19, nhiều lời khen và sự chú ý thường được dành cho Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc) và Hong Kong (Trung Quốc).
Tuy nhiên, có một câu chuyện thành công đã bị bỏ qua, đó là Việt Nam. Quốc gia với dân số 97 triệu người chưa ghi nhận bất kỳ ca tử vong nào liên quan tới Covid-19 và tới nay chỉ có 328 trường hợp nhiễm bệnh bất kể việc Việt Nam có đường biên giới dài với Trung Quốc và chào đón hàng triệu du khách Trung Quốc mỗi năm.
Kết quả này càng đáng ghi nhận khi Việt Nam chỉ là quốc gia có mức thu nhập trung bình thấp với hệ thống y tế kém phát triển hơn nhiều so với các nước khác trong khu vực. Việt Nam chỉ có 8 bác sỹ trên 10.000 người dân, tỷ lệ chỉ bằng 1/3 ở Hàn Quốc, theo Ngân hàng thế giới.
Sau 3 tuần phong tỏa trên cả nước, Việt Nam đã dỡ bỏ các quy định giãn cách xã hội vào cuối tháng 4. Việt Nam đã không phát hiện ca nhiễm nào trong cộng đồng trong vòng 40 ngày. Các doanh nghiệp và trường học đã mở cửa trở lại và cuộc sống đang dần trở lại bình thường.
Đối với một số người còn hồ nghi, những con số chính thức của Việt Nam dường như quá tốt để có thể tin được. Tuy nhiên, Guy Thwaites, một bác sỹ chuyên về các bệnh truyền nhiễm tại một trong các bệnh viện chính được chính phủ Việt Nam chỉ định để điều trị bệnh nhân Covid-19, cho rằng các con số này khớp với tình hình thực tế.
Bác sỹ Thwaites, đồng thời là người đứng đầu Bộ phận nghiên cứu lâm sàng của Đại học Oxford ở thành phố Hồ Chí Minh nói “Tôi tới bệnh viện hàng ngày, tôi biết các trường hợp, tôi biết rằng chưa có ca tử vong nào.”
Theo bác sỹ Thwaites: “Nếu có lây nhiễm trong cộng đồng không được kiểm soát hoặc không được báo cáo thì chúng ta sẽ thấy rõ các ca trong bệnh viện, bệnh nhân có thể bị viêm nhiễm ở vùng ngực hoặc không được chẩn đoán – điều này chưa từng xảy ra.”
Vậy Việt Nam đã làm thế nào để kiểm soát được đại dịch toàn cầu này? Câu trả lời, theo các chuyên gia y tế công cộng, đó là sự kết hợp của nhiều yếu tố, từ sự phản ứng nhanh chóng và sớm của chính phủ nhằm ngăn chặn sự lây lan của virus, cho tới công tác truy tìm tiếp xúc, cách li và truyền thông mạnh mẽ.
Hành động sớm
Việt Nam bắt đầu chuẩn bị cho bùng phát dịch bệnh nhiều tuần trước khi phát hiện ca nhiễm đầu tiên.
Khi giới chức Trung Quốc và Tổ chức Y tế thế giới đều cho rằng chưa có “chứng cứ rõ ràng” về lây nhiễm từ người sang người, Việt Nam đã không mạo hiểm.
Bác sỹ Phạm Quang Thái, Phó Trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương cho biết “Chúng tôi không chỉ đợi các chỉ dẫn từ WHO. Chúng tôi sử dụng dữ liệu mình thu thập được từ trong và ngoài nước nhằm quyết định hành động sớm.”
Hồi đầu tháng 1, kiểm tra thân nhiệt đã được tiến hành đối với các hành khách trên các chuyến bay từ Vũ Hán tới sân bay quốc tế Nội Bài ở Hà Nội. Theo truyền thông Việt Nam, các hành khách bị phát hiện sốt được cách li và giám sát chặt chẽ.
Vào giữa tháng 1, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam chỉ đạo các cơ quan chính phủ tiến hành các biện pháp quyết liệt nhằm ngăn chặn dịch bệnh lây lan vào Việt Nam thông qua củng cố kiểm dịch y tế tại các cửa khẩu, sân bay và cảng biển.
Ngày 23/01, Việt Nam xác nhận hai trường hợp nhiễm bệnh đầu tiên – 1 người quốc tịch Trung Quốc sống ở Việt Nam và bố của mình, người này tới thăm con mình từ Vũ Hán. Ngay ngày hôm sau, giới chức hàng không Việt Nam đã hủy toàn bộ các chuyến bay tới và từ Vũ Hán.
Tại thời điểm Việt Nam đón năm mới âm lịch, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã tuyên bố chiến tranh với Covid-19. Tại cuộc họp khẩn của Đảng Cộng sản Việt Nam ngày 27/01, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tuyên bố “Chiến đấu với dịch bệnh giống như chiến đấu với kẻ thù”. 3 ngày sau, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã thành lập ban chỉ đạo quốc gia phòng, chống dịch Covid-19 – cùng ngày WHO tuyên bố Covid-19 là tình trạng khẩn cấp y tế công cộng quốc tế.
Ngày 01/02, Việt Nam công bố dịch Covid-19 trên toàn quốc khi chỉ có 6 trường hợp được xác nhận trên cả nước. Tất cả các chuyến bay giữa Việt Nam và Trung Quốc đều bị đình chỉ và việc cấp thị thực cho công dân Trung Quốc cũng đã bị ngừng 1 ngày sau đó.
Trong suốt tháng 2, các hạn chế đi lại, kiểm dịch đối với các chuyến bay tới Việt Nam và đình chỉ cấp visa đã được mở rộng về quy mô khi virus đã thoát khỏi Trung Quốc và lan tới các nước như Hàn Quốc, Iran và Italy. Việt Nam cuối cùng đã đình chỉ nhập cảnh đối với toàn bộ du khách nước ngoài vào cuối tháng 3.
Việt Nam đã sớm chủ động thực hiện các biện pháp phong tỏa.Ngày 12/02, Việt Nam đã phong tỏa một khu vực nông thôn với 10.000 người ở phía Bắc Hà Nội trong vòng 20 ngày do phát hiện 7 trường hợp lây nhiễm – quy mô phong tỏa lớn nhất đầu tiên được biết tới ngoài Trung Quốc. Các trường học và trường đại học, dự kiến sẽ mở cửa trở lại vào tháng 2 sau đợt Tết âm lịch, được lệnh tiếp tục đóng cửa và chỉ được mở lại vào tháng 5.
Thwaites, chuyên gia về các bệnh truyền nhiễm ở thành phố Hồ Chí Minh, cho biết tốc độ ứng phó chính là nguyên nhân của sự thành công của Việt Nam. Theo bác sỹ Thwaites “Các hành động của Việt Nam từ cuối tháng 1 và đầu tháng 2 được thực hiện sớm hơn rất nhiều so với nhiều nước khác. Và điều đó rất có ích để giúp Việt Nam kiểm soát được dịch bệnh.
Truy tìm tiếp xúc tỉ mẩn
Các hành động sớm mang tính quyết định đã giảm lây nhiễm cộng đồng một cách hiệu quả và giúp Việt Nam kiểm soát số ca nhiễm bệnh ở con số 16 tới ngày 13/02. Trong vòng 3 tuần, không có thêm các ca nhiễm mới cho tới làn sóng thứ 2 vào tháng 3 khi những công dân Việt Nam trở về nước từ nước ngoài.
Giới chức Việt Nam đã truy tìm những người từng tiếp xúc với các bệnh nhân được xác nhận và yêu cầu cách li bắt buộc trong vòng 2 tuần.
Bác sỹ Phạm Quang Thái, Phó Trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương cho biết “Chúng tôi có một hệ thống rất mạnh: 63 trung tâm kiểm soát dịch bệnh (CDC) cấp tỉnh, hơn 700 CDC cấp quận/huyện, và hơn 11.000 trung tâm y tế thôn. Tất các các cơ quan này đều tham gia truy tìm tiếp xúc".
Theo bác sỹ Phạm Quang Thái, mỗi bệnh nhận Covid-19 được xác nhận đều phải cung cấp cho giới chức y tế một danh sách những người mà bệnh nhân từng gặp trong vòng 14 ngày trước. Những thông tin này được đăng tải trên báo chí và phát trên truyền hình để thông báo tới người dân về địa điểm và thời gian người bệnh xuất hiện, kêu gọi người dân tới các cơ sở y tế để xét nghiệm nếu họ cũng có mặt ở đó cùng thời điểm với bệnh nhân.
Bác sỹ Phạm Quang Thái cho biết khi bệnh viện Bạch Mai ở Hà Nội, một trong những bệnh viện lớn nhất Việt Nam, trở thành một ổ dịch với hàng chục ca nhiễm trong tháng 3, giới chức Hà Nội đã áp đặt phong tỏa cơ sở này và truy tìm tiếp xúc đối với gần 100.000 người liên quan tới bệnh viện bao gồm bác sỹ, bệnh nhân, người thân tới thăm bệnh nhân và những người từng tiếp xúc gần với họ.
Theo bác sỹ Phạm Quang Thái “Thông qua truy tìm tiếp xúc, chúng tôi xác định được địa điểm của gần hết mọi người và yêu cầu họ ở nhà và tự cách li, và nếu họ có triệu chứng, họ có thể tới các trung tâm y tế để được xét nghiệm miễn phí.”
Hơn 15,000 người liên quan tới các bệnh viện bao gồm 1.000 y, bác sỹ đã được xét nghiệm.
Nỗ lực truy tìm tiếp xúc của Việt Nam tỉ mẩn tới mức không chỉ truy tìm những người tiếp xúc trực tiếp mà thậm chí gián tiếp với người nhiễm bệnh. Bác sỹ Thwaites cho rằng “Đó là một trong những yếu tố đặc biệt của cách ứng phó của Việt Nam. Tôi không nghĩ rằng đã có nước nào đó từng thực hiện cách li tới mức như vậy.”
Tất cả các tiếp xúc trực tiếp đều được cách li tại các trung tâm y tế, khách sạn hoặc doanh trại quân đội. Một vài trường hợp tiếp xúc gián tiếp được yêu cầu tự cách li ở nhà, theo nghiên cứu về các biện pháp kiểm soát Covid-19 của Việt Nam do 20 chuyên gia về y tế công cộng của Việt Nam thực hiện.
Theo nghiên cứu này, tới ngày 01/05, khoảng 70.000 người đã được cách li tại các cơ sở của chính phủ ở Việt Nam trong khi khoảng 140.000 người được cách li ở nhà hoặc ở khách sạn.
Nghiên cứu này cũng cho thấy 270 bệnh nhân Covid-19 đầu tiên của Việt Nam, 43% các trường hợp là không có triệu chứng, thể hiện rõ giá trị của các biện pháp truy tìm tiếp xúc và cách li. Nếu giới chức Việt Nam không chủ động tìm những người có rủi ro lây nhiễm, virus có thể sẽ lặng lẽ lây lan trong cộng đồng nhiều ngày trước khi bị phát hiện.
Công tác truyền thông công cộng
Ngay từ ban đầu, chính phủ Việt Nam đã tuyên truyền rõ ràng cho người dân về dịch bệnh.
Các trang web, đường dây nóng và các ứng dung điện thoại di động được thành lập để cập nhật cho người dân về diễn biến mới nhất của dịch bệnh cũng như các khuyến cáo y tế. Bộ Y tế Việt Nam cũng thường xuyên gửi những lời khuyến cáo tới người dân thông qua hệ thống tin nhắn qua điện thoại.
Bác sỹ Phạm Quang Thái cho biết, trong một ngày bận rộn, chỉ riêng các đường dây nóng quốc gia có thể tiếp nhận 20.000 cuộc gọi, chưa tính tới hàng trăm đường dây nóng cấp quận/huyện và cấp tỉnh.
Bộ máy truyền thông lớn của Việt Nam cũng đã được huy động, nâng cao nhận thức của người dân về dịch bệnh trên hệ thống loa phát thanh, áp phích đường phố, báo chí và mạng xã hội. Vào cuối tháng 2, bộ Y tế phát hành một video âm nhạc gây chú ý dựa trên một bài hát nổi tiếng ở Việt Nam nhằm dạy mọi người rửa tay đúng cách cũng như các biện pháp vệ sinh khác trong dịch bệnh. Được biết tới với tên gọi “Bài hát rửa tay”, video này đã lan rộng khắp thế giới và tới nay đã thu hút hơn 48 triệu lượt xem trên Youtube.
Bác sỹ Thwaites cho biết kinh nghiệm dày dặn của Việt Nam trong việc đối phó với các bệnh truyền nhiễm như SARS từ 2002-2003 và sau đó là cúm gia cầm đã giúp chính phủ và người dân chuẩn bị tốt hơn đối với đại dịch Covid-19.
Bác sỹ Thwaites nói: “Người dân Việt Nam chú ý tới các bệnh truyền nhiễm nhiều hơn so với ở các nước giàu có hơn hoặc các nước không thường chứng kiến các bệnh truyền nhiễm như châu Âu, Anh và Mỹ. Người dân Việt Nam hiểu rằng những điều này cần phải được quan tâm nghiêm túc và tuân thủ chỉ dẫn từ chính phủ về các biện pháp ngăn chặn lây nhiễm lan rộng”.
