Anh Tích (bên phải) cùng một khách hàng trên chiếc xe lăn đầu kéo Etic Tribike.
Số phận không may mắn
Tôi biết anh Tích qua dự án Thriive Hoa Kỳ, một tổ chức hỗ trợ máy móc cho doanh nghiệp xã hội. Ban đầu, gặp anh Tích ngồi trên xe lăn, tôi nghĩ anh là người khuyết tật bẩm sinh, mãi sau nghe anh kể, tôi mới biết anh vốn là người lành lặn đã từng có bao kế hoạch, ước mơ.
Anh Tích sinh năm 1978 trong một gia đình bố mẹ làm công nhân. Anh có bằng cao đẳng ngành cơ khí chế tạo máy thủy và làm việc được 7 năm tại đoạn quản lý đường sông số 9 trên tuyến sông Đà.
Con đường sự nghiệp đang thăng tiến, anh chuẩn bị được bổ nhiệm làm quản lý toàn bộ hệ thống máy móc, thiết bị của đơn vị vào cuối năm 2006, bỗng dưng tai nạn ập đến. Sau khi kết thúc buổi tổng kết cuối năm, anh Tích đi xe máy cùng một đồng nghiệp từ đơn vị xuống huyện Kỳ Sơn để trực. Khoảng 11 giờ đêm, đến một đoạn đường dốc, anh Tích gặp một xe đi ngược chiều rọi đèn thẳng vào mắt làm anh loạng choạng, xe đâm vào cột mốc giới hạn tốc độ. Anh Tích ngã lưng vào một tảng đá và bị chấn thương cột sống. Còn anh bạn đồng nghiệp may mắn không sao.
Mọi người tức tốc đưa anh tới Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Chấn thương quá nặng làm anh bị đứt tủy, nằm liệt toàn thân trong một thời gian dài, còn đôi chân được các bác sĩ xác định bị liệt hoàn toàn, không thể phục hồi.
Trở về nhà trên giường bệnh, không khí gia đình trở nên u ám. Lúc đó, anh Tích nghĩ rằng, mình sẽ trở thành gánh nặng cho gia đình nên đã dừng chuyện hôn nhân lại và khuyên bạn gái đi tìm hạnh phúc mới. Suốt một năm rưỡi sau đó, anh Tích nằm bất động, cơ thể nhiều chỗ bị lở loét, viêm nhiễm, anh muốn lật người cũng phải nhờ đến hai, ba người giúp.
“Những ngày nằm bệt trên giường bệnh, thấy bố mẹ chạy đôn đáo khắp nơi lo chữa bệnh cho mình, khiến tôi không khỏi buồn lòng. Bố mẹ đã cao tuổi rồi mà vẫn phải lo cho con. Có người mách, tôi phải sang Singapore để cấy tủy, chi phí khoảng 450 triệu đồng. Lúc đó, bố mẹ tôi đã tính đến chuyện bán mảnh đất đang ở đi. Tuy nhiên tôi nói không, bởi chữa xong rồi thì không còn nơi để gia đình ở nữa”, anh Tích kể.
Quãng thời gian ban đầu, giống như nhiều người khác, anh Tích khá tiêu cực, nhiều lúc nghĩ đến sự giải thoát. Nhưng rồi, trước sự quan tâm tận tình của người thân, đồng nghiệp, bè bạn, anh Tích thấy mình không được phụ lòng họ. Anh dần lấy lại sự lạc quan, yêu đời và nụ cười bắt đầu nở trên môi, cho dù đôi lúc vẫn hòa chung với nước mắt.
Đồng nghiệp cũ đã thiết kế cho anh Tích chiếc giường 3 khúc có thể nâng lên, hạ xuống với dây đai cố định phần thân dưới. Từ đó, anh bắt đầu tập ngồi lần thứ 2 trong đời, mỗi ngày ngồi vuông góc lên được vài cen- ti- mét. Ròng rã gần 3 năm, anh đã có thể ngồi được xe lăn và có thể lăn xe đi lại trong nhà.
Khiếm khuyết ở đâu, khắc phục ở đó
Tuy đã có thể ngồi trên xe lăn và không còn quá phụ thuộc vào người khác nhưng anh Tích luôn tâm niệm rằng, muốn hòa nhập với cộng đồng, cách tốt nhất là lao động. Ban đầu, anh mở một hiệu sửa chữa điện thoại và đồ gia dụng nho nhỏ. Để có thể sửa được, anh Tích đã tự tìm đọc sách về điện tử và tiếng Anh trong mấy tháng. Với sự thông minh, cẩn thận, anh Tích rất đông khách.
Được một thời gian, anh Tích khao khát được đi ra ngoài. Anh tìm mua chiếc xe lăn tự động nhưng giá tới gần 70 triệu đồng nên không đủ tiền. Cái khó ló cái khôn, anh trăn trở rằng, bản thân mình có kiến thức về cơ khí và điện, nếu mình chế ra được đầu kéo xe lăn bằng điện, chắc chắn giá thành sẽ rẻ hơn.
Ban đầu, anh tìm hiểu mẫu đầu kéo xe lăn của Italia. Sau đó, anh miệt mài nghiên cứu trong gần 3 tháng và cho ra chiếc xe lăn đầu kéo chạy bằng điện đầu tiên dành cho người khuyết tật. Tuy nhiên, sản phẩm làm ra chưa được ưng ý, nhiều người cho rằng liệu xe có đảm bảo an toàn không, bởi trông còn khá thô sơ, phần sau xe khá rung lắc.
Anh Tích tiếp tục cải tiến. “Tôi quan sát con gà bước đi, nó chỉ có hai chân nhưng nó thường vươn cổ dài ra để giữ thăng bằng và bước đi rất vững. Đầu kéo của tôi cũng cần phải như vậy. Phải cải tiến không để đầu kéo rụt quá ngắn, cân đối, người ngồi lên thấy chắc chắn như kiềng ba chân”, anh Tích chia sẻ. Vậy là chiếc đầu kéo được anh hoàn thiện lại. Kết cấu xe lăn có phần đầu kéo dễ tháo lắp chỉ trong vài giây, đầu kéo chạy bằng pin Lithium thân thiện với môi trường và có sức bền. Phần sau của xe được lắp đặt hệ thống giảm sóc giúp xe có thể đi được trên địa hình không thuận lợi. Xe đi tối đa được 60km mới phải sạc lại và có thể chở được một người lớn và một trẻ em.
Năm 2015, anh Tích vay mượn anh em để mở tiệm sửa chữa xe đạp, xe máy điện và chế tạo xe ba bánh dành cho người khuyết tật. Hai năm đầu, xưởng hoạt động còn rất khó khăn, vốn không có, nhân công cũng không, một mình anh Tích kiêm mọi công việc, rồi lại tự lo chăm sóc bản thân. Chẳng may, trong một lần nấu ăn, anh bị bỏng. Anh phải điều trị mất 3 tháng ở Hà Nội. Về nhà, xưởng bị ngập nước do trận mưa kéo dài, mọi linh kiện điện tử anh mới nhập về bị hỏng hết, 50 triệu đồng vốn liếng đổ xuống sông, xuống biển. Anh lại chạy vạy khắp nơi để có vốn mở lại xưởng. Phải đến năm 2017, khách hàng mới biết đến sản phẩm của anh Tích, bắt đầu đặt hàng nhiều. Hiện nay, sản phẩm của anh đã có mặt ở khoảng 20 tỉnh, thành trên cả nước.
Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất, anh Tích cũng gặp không ít khó khăn. Anh kể: “Có lần tôi đi mua máy nén khí, ông chủ thấy tôi là người khuyết tật và tỏ thái độ không muốn bán. Tôi phải đi nhờ anh họ ra mua hộ, ông chủ kia nói nhờ có anh họ nên mới bán cho tôi và giảm cho tôi 100 nghìn đồng chiếc máy nén khí. Tôi bảo, em trả anh đủ 3,8 triệu đồng, không cần giảm. Em là người khuyết tật nhưng em có thể lao động chứ không có ý xin anh”.
Với “máu” sáng chế, anh Tích không dừng lại ở một sản phẩm. Anh liên tục cho ra đời các mẫu xe phục vụ nhiều nhu cầu cho người khuyết tật như: Xe chở người 3-4 bánh (có thể chở được 2 người), xe vận chuyển hàng kho bãi, xe thu hoạch nông sản; các thiết bị hỗ trợ như chiếc bàn làm việc ngang tầm với xe lăn, chiếc ghế nhỏ để di chuyển mà không dùng đến xe lăn...
Giúp người cùng cảnh ngộ
Xuất phát từ chính nhu cầu cá nhân nên anh Tích hiểu được khao khát của những người khuyết tật, họ rất muốn được di chuyển, được tự lao động bằng đôi bàn tay của mình. Tuy nhiên, để tiết kiệm đủ tiền và mua một chiếc xe lăn đầu kéo là điều rất khó khăn với họ. “Có nhiều em điện thoại cho tôi tâm sự rằng, em đi bán vé số cả ngày chỉ đủ tiền ăn, ngày mưa còn không đi bán được, biết bao giờ mới có tiền mua xe của anh. Tôi cảm thông với các em nên nhiều em khó khăn quá tôi tạo điều kiện trả góp và không giới hạn thời gian trả. Các em trả được bao nhiêu thì trả còn đâu coi như tôi tặng các em. Tôi chỉ mong muốn làm sao hạ giá thành xuống thấp nhất, để người khuyết tật nào cũng có thể sở hữu chiếc xe lăn đầu kéo”, anh Tích tâm sự.
Khó khăn lớn nhất hiện nay với anh Tích chính là vốn. Anh bảo: "Tôi được giám định mất sức lao động 91% nên đi vay ngân hàng rất khó, vay anh em thì chỉ được số ít. Tôi lại ở tỉnh lẻ nên việc tiếp cận với các tổ chức xã hội hỗ trợ người khuyết tật cũng hạn chế hơn. Nên nhiều khi có đơn hàng nhưng không có nguồn nguyên liệu, nhất là những đơn hàng theo lô, tôi không có đủ tiền để sản xuất. Tôi hy vọng rằng, trong tương lai, tôi sẽ nhận được sự quan tâm hơn nữa của các tổ chức phi chính phủ, hỗ trợ tôi vốn, tiếp cận nguồn nguyên liệu giá rẻ để có thể sản xuất số lượng lớn xe lăn đầu kéo cho người khuyết tật".
Không chỉ vươn lên trong cuộc sống, anh Tích còn tích cực hỗ trợ những người cùng cảnh ngộ công ăn việc làm. Thời điểm cao nhất, xưởng của anh có 9 lao động, trong đó có 8 người khuyết tật, với mức thu nhập tối thiểu 5 triệu đồng mỗi tháng. Họ đều được anh dạy nghề miễn phí, ai khó khăn thì ăn, ở cùng anh tại xưởng. Đến nay, đã có hai thợ về mở xưởng riêng là anh Nguyễn Quốc Tùng và anh Bàn Văn Tuấn (người dân tộc Mán).
Anh Bàn Văn Tuấn chia sẻ: "Mình bị mất một chân do tai nạn giao thông. Lúc đó mình rất tự ti, nghĩ rằng sẽ chẳng thể làm được việc gì nữa. May gặp được anh Tích năm 2019, không những có được chiếc xe lăn đầu kéo giúp mình di chuyển được mà còn được anh Tích dạy nghề cho. Mình làm ở đây đã được gần 3 năm và đã thạo nghề, anh Tích luôn động viên mình đứng ra mở xưởng để phát triển. Kiếm được tiền bằng sức lao động của mình, mình thấy tự tin và yêu đời hơn rất nhiều".
Năm 2019, sản phẩm xe lăn đầu kéo của anh Tích tham gia Cuộc thi SDG Challenge 2019 và lọt vào top 3 sản phẩm xuất sắc nhất. “Lúc tôi mang sản phẩm đi thi, ban tổ chức có hỏi tôi đã đăng ký sở hữu trí tuệ và đặt tên chưa, tôi nói: "Chưa". Họ bảo: "Anh không sợ ai làm nhái của anh sao?". Tôi cười bảo rằng: "Tôi coi đây là sản phẩm cộng đồng, phi lợi nhuận để giúp đỡ người khuyết tật. Ai làm cũng được, miễn sao sản phẩm của họ làm ra có ích cho người khuyết tật, còn tốt hơn thì tôi càng vui mừng”. Anh Tích luôn tâm niệm rằng: “Mọi thứ vật chất đều chỉ là phương tiện để con người hoàn thiện và tiến hóa bản thân, dần đi tới sự làm chủ cuộc sống”.
Tại Cuộc thi Sáng kiến vì cộng đồng lần thứ III tổ chức tại Hà Nội năm 2020, anh Lê Huy Tích đã lái chiếc xe điện tự chế từ Hòa Bình lên Hà Nội. Anh vinh dự nhận giải nhì với sáng chế đầu kéo xe lăn dành cho người khuyết tật.
Đến nay, anh Tích đã đặt tên cho sản phẩm của mình là xe điện Etic Tribike (gợi ý từ nhóm hướng dẫn tập huấn Cuộc thi SDG Challenge 2019), còn chuyện đăng ký sở hữu trí tuệ, anh vẫn tươi cười nói: "Tôi mong xưởng cơ khí nào cũng có thể chế tạo được xe lăn đầu kéo, như vậy giá thành sẽ rẻ hơn rất nhiều, người khuyết tật có thể dễ dàng tiếp cận hơn, chứ mỗi sức tôi làm không được nhiều".
Ông Nguyễn Thị Xuân Huyền, Phó chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Tân Thịnh, thành phố Hòa Bình nói về anh Tích: "Anh Lê Huy Tích đã có đóng góp rất lớn cho người khuyết tật khi đã sáng chế ra chiếc xe lăn đầu kéo, giúp nhiều người khuyết tật có thể di chuyển dễ dàng. Ngoài ra, với sự đồng cảm, anh Tích luôn cố gắng tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người khuyết tật trong và ngoài tỉnh, để họ có thể tự lao động, từ đó giúp họ tự tin hòa nhập với cộng đồng".
