Ảnh minh họa
Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, sách nói chung và sách lý luận, chính trị nói riêng đóng vai trò là công cụ sắc bén, tham gia vào cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, góp phần giữ vững sự thống nhất nhận thức, hành động đối với lý tưởng, mục tiêu và con đường mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn. Đặc biệt, trong công cuộc xây dựng và chỉnh đốn Đảng hiện nay, sách lý luận, chính trị giữ vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa, giảm thiểu sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên trước tác động tiêu cực của kinh tế thị trường và những mặt trái của mở cửa, hội nhập.
Trong những năm qua, công tác xuất bản sách lý luận, chính trị đã đạt được những kết quả quan trọng. Nhiều tác phẩm lý luận, chính trị có giá trị lớn được xuất bản và công bố. Nhiều bộ sách chính trị phổ thông được biên soạn ngắn gọn, dễ hiểu, đề tài sát với thực tiễn nhu cầu trang bị kiến thức lý luận, chính trị cho từng đối tượng đã dần thay thế những cuốn sách lý luận, chính trị xơ cứng, tuyên truyền một chiều. Sách đáp ứng đồng thời các yêu cầu về tính định hướng, tính chiến đấu và tính hấp dẫn, có tác dụng lan tỏa trong đời sống xã hội, giải đáp nhiều vấn đề quan trọng về lý luận chính trị, về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, về xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, về thành tựu và kinh nghiệm tiến hành công cuộc đổi mới, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, sự lãnh đạo của Đảng, kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Nội dung, hình thức, cơ cấu, thể loại sách ngày càng phong phú. Ngoài ra, phương thức, cơ chế hoạt động và quản lý công tác xuất bản, phát hành sách cũng có nhiều đổi mới. Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ làm công tác biên tập, xuất bản, phát hành từng bước được nâng cao.
Tuy nhiên, công tác xuất bản sách lý luận, chính trị thời gian qua vẫn còn những hạn chế như: lý luận trong sách được áp dụng sinh động vào đời sống thực tiễn chưa nhiều; chất lượng chính trị, khoa học, tính thực tiễn, tính chiến đấu, tính thuyết phục và hấp dẫn của sách lý luận, chính trị còn hạn chế, chưa có nhiều đầu sách hay, có giá trị cao về lý luận và thực tiễn. Nội dung một số sách lý luận, chính trị chưa giải đáp đúng, sâu sắc những vấn đề thực tiễn công cuộc đổi mới đặt ra. Điều này khiến sách lý luận, chính trị vẫn bị xếp vào loại sách khô khan, kén người đọc, chưa hòa nhập với bạn đọc là quần chúng nhân dân. Phương thức xuất bản, phát hành còn nhiều bất cập, việc xuất bản điện tử, phát hành trên mạng internet chưa được quan tâm đúng mức... Số lượng sách lý luận, chính trị bình quân theo đầu người còn thấp, cơ cấu sách chưa hợp lý. Công tác rà soát, quy hoạch các nhà xuất bản chưa kịp thời, quyết liệt; nhiều nhà xuất bản còn chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ. Tiềm lực của các nhà xuất bản còn hạn chế cả về cơ sở vật chất, công nghệ và vốn. Bản lĩnh chính trị, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của một bộ phận cán bộ lãnh đạo, quản lý, biên tập viên, cán bộ phát hành sách lý luận, chính trị còn hạn chế; chưa có nhiều chuyên gia có trình độ cao về biên soạn sách lý luận, chính trị, nhất là trong tổng kết sự nghiệp đổi mới và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta...
1. Một số tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đến xuất bản sách lý luận, chính trị
Từ bức tranh phát triển của ngành xuất bản trên thế giới và Việt Nam những năm qua, có thể thấy một số chuyển biến chính mang tính tích cực của ngành xuất bản nói chung và xuất bản sách lý luận, chính trị nói riêng ở nước ta trước tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0. Đó là:
Thứ nhất, gia tăng khả năng lan tỏa và tương tác
Mục đích của xuất bản sách lý luận, chính trị nói riêng và ngành xuất bản nói chung là truyền tải, lan tỏa, chia sẻ tri thức đến mọi người, nhằm giữ gìn và bảo tồn các giá trị của tri thức. Sách lý luận, chính trị có vai trò, vị trí riêng, đặc biệt quan trọng trong việc trực tiếp truyền bá, bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; giới thiệu kiến thức, kinh nghiệm có giá trị của các nước; góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng, giáo dục, nâng cao trình độ và bản lĩnh chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; xây dựng con người mới, nếp sống mới; đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.
Mục đích đó sẽ được đáp ứng tối ưu trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 bởi nó xóa bỏ rào cản ranh giới không gian, thời gian, tạo ra sự tương tác mang tính đa chiều trong từng khâu, từ sáng tạo, sản xuất, phân phối đến tiêu dùng và thụ hưởng. Sự tương tác và nền tảng số cho phép các đơn vị xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị dễ dàng đưa các loại sách này đến gần hơn với bạn đọc, đến đông đảo cán bộ, đảng viên, người lao động và mọi tầng lớp trong xã hội bằng nhiều hình thức khác nhau. Bằng sự xóa nhòa mọi ranh giới về không gian, thời gian, Cách mạng công nghiệp 4.0 mở ra bước ngoặt mới về tốc độ chia sẻ và lan tỏa. Độc giả sẽ được đón nhận ấn phẩm một cách nhanh nhất không chỉ qua ấn phẩm truyền thống (sách giấy) mà còn qua công nghệ số như internet, mạng xã hội, các ứng dụng phần mềm trên các thiết bị di động... Có thể nói, công nghệ và internet không phải là một rào cản mà là một hướng mở cho các nhà xuất bản tận dụng cơ hội để ứng dụng các phần mềm, chương trình vào công tác xuất bản, in, phát hành sách lý luận, chính trị đến tay độc giả nhanh nhất, hiệu quả nhất, có khả năng lan tỏa rộng rãi nhất.
Thứ hai, xuất hiện loại hình ấn phẩm mới song hành cùng sự phát triển của ấn phẩm truyền thống
Sự xuất hiện của sách điện tử (ebook) vào cuối thế kỷ XX đã làm cho ngành công nghiệp xuất bản thế giới có những chuyển biến sâu sắc, khi các thiết bị lưu trữ và phổ biến thông tin kỹ thuật số ngày càng chiếm vị trí quan trọng nhờ những ưu thế về dung lượng, sự tiện lợi. Sự ra đời của ebook, nhất là các thiết bị, phần mềm hỗ trợ đọc, trao đổi, mua bán sách trực tuyến đã tạo ra một cuộc cách mạng thật sự trong ngành xuất bản. Tính năng của các phần mềm trên điện thoại, các máy hỗ trợ đọc sách, hay sách thực tế ảo tăng cường (VRbook) cho phép người dùng sử dụng hiệu quả trong các khoảng thời gian rảnh rỗi. Người dùng có thể đọc sách mọi lúc, mọi nơi với các thiết bị di động, trên xe bus hay trong các trung tâm thương mại. Sự phát triển của sách trực tuyến không chỉ tấn công mạnh vào thị trường sách giấy, mà còn tạo ra các trải nghiệm khác biệt so với hình thức đọc sách truyền thống, từ đó tạo ra một nhóm lớn những người đọc mới. Quá trình phát triển không ngừng của xuất bản điện tử, với những tiện ích vượt trội của sách điện tử so với sách giấy đã và đang mở ra một cánh cửa mới cho ngành xuất bản nói chung và xuất bản sách lý luận, chính trị nói riêng.
Thứ ba, với phương tiện công nghệ số được kết nối toàn cầu, những người làm xuất bản không còn thụ động “ngồi chờ” nguồn bản thảo, mà họ có cơ hội tìm hiểu, nghiên cứu nhu cầu, thị hiếu của người đọc, hoặc chủ động tìm kiếm, khai thác đề tài rồi đặt các tác giả viết. Chính nhờ sự phong phú, đa dạng của các nguồn thông tin mà các mảng đề tài của sách lý luận, chính trị sẽ được khai thác xuất bản đa dạng hơn, tính thực tiễn, tính thuyết phục của sách lý luận, chính trị sẽ được nâng cao hơn. Công tác biên tập sách lý luận, chính trị cũng trở nên chuyên nghiệp hóa khi biên tập viên có nhiều nguồn thông tin để kiểm định, kiểm chứng và hệ thống hóa. Biên tập viên có thể tham gia sâu vào hoạt động quảng bá, truyền thông sách trong một quy trình khép kín của công tác xuất bản.
Bên cạnh những tác động mang tính tích cực của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đến hoạt động xuất bản sách lý luận, chính trị, cuộc cách mạng này cũng đặt ra những thách thức:
Một là, thách thức về an ninh mạng
Cách mạng công nghiệp 4.0 thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, tạo ra thế giới đa phương tiện, đa dịch vụ, gia tăng khả năng tương tác, xóa bỏ rào cản... Sự bùng nổ thông tin làm thay đổi mạnh mẽ đời sống và các mối quan hệ xã hội, do đó các nước sẽ phải đối mặt với các thách thức nguy hiểm hơn về an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống, đặc biệt là an ninh mạng. Từ năm 2000 đến năm 2020, số lượng thiết bị được kết nối internet ở Việt Nam ước tính tăng hàng chục lần. Việc kết nối này như một cơ sở để chia sẻ dữ liệu. Tuy nhiên, số lượng dữ liệu được sử dụng càng nhiều thì thách thức an ninh đối với những nhà quản lý càng tăng lên. Theo số liệu do Liên minh Viễn thông quốc tế công bố về chỉ số an toàn thông tin mạng toàn cầu (GCI) vào tháng 4/2015 và tháng 7/2017, Việt Nam lần lượt xếp hạng 76/196 và 100/193 (giảm tới 24 bậc so với năm 2015) về an toàn thông tin mạng. Xếp hạng về an toàn thông tin mạng của Việt Nam trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương là 23/39; và trong khu vực ASEAN là 9/11, xếp sau các nước Xingapo, Malaixia, Thái Lan, Philíppin, Brunây, Inđônêxia, Lào và Mianma.
Có thể nói, những bước tiến về công nghệ thông tin cho phép mọi người dễ dàng tiếp cận với nhiều loại thông tin, bất cứ ai cũng có thể sản xuất và trở thành người truyền, phát thông tin, cập nhật thông tin mọi lúc, mọi nơi, không giới hạn bởi địa giới hành chính hay lãnh thổ quốc gia. Đây cũng là điều mà các thế lực thù địch lợi dụng triệt để, dùng xảo thuật để đánh lừa và đưa ra các thông tin sai trái, không được kiểm chứng. Một số cá nhân có quan điểm chính trị phức tạp ở trong nước đã thành lập trái phép nhà xuất bản ảo (nhà xuất bản trên mạng internet) để phục vụ hoạt động tuyên truyền chống phá. Tại nước ngoài, các tổ chức, cá nhân người Việt Nam có quan điểm chính trị phức tạp đã thành lập các nhà xuất bản ảo hoặc lợi dụng các nhà xuất bản có xuất bản phẩm bằng tiếng Việt để xuất bản và phát hành, phát tán trên internet các ấn phẩm có nội dung chống phá Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Những người này thường liên hệ với các đối tượng chống đối trong nước sưu tầm, lựa chọn những tác phẩm mà các nhà xuất bản trong nước từ chối cấp phép để chuyển ra nước ngoài biên soạn, xuất bản và phát tán trên mạng dưới dạng xuất bản phẩm điện tử...
Điều đó đặt ra vấn đề đối với công tác quản lý xuất bản sách lý luận, chính trị là phải đi đôi với nâng cao chất lượng bảo đảm an ninh trong công tác thông tin, tuyên truyền.
Hai là, thay đổi nhu cầu đọc và văn hóa đọc
Mặt trái của kinh tế thị trường khiến giá trị văn hóa xuống cấp về nhiều mặt, xuất hiện xu hướng chạy theo đồng tiền, kiếm lợi qua các hoạt động văn hóa, dẫn đến xem nhẹ tính giáo dục, thẩm mỹ và sự xa rời mối quan hệ giữa văn hóa và chính trị. Trong quá trình toàn cầu hóa, nhiều dòng văn hóa ngoại lai du nhập vào nước ta, một số người, nhất là lớp trẻ, chạy theo các trào lưu thế giới rất nhanh mà đánh mất đi nhiều giá trị bản sắc cốt lõi. Điều đó rất nguy hiểm. Khi internet xóa nhòa mọi ranh giới, con người có thể thỏa sức tiếp cận nhiều luồng thông tin, văn hóa, ấn phẩm từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm cả nguồn chính thống và không chính thống. Một quốc gia muốn có nền văn hóa đọc phát triển thì không thể tách rời yêu cầu xây dựng một nền xuất bản phát triển. Một trong những tiêu chí đánh giá sự phát triển của văn hóa đọc là nhu cầu đọc của mỗi quốc gia. Theo NOP World Culture Score Index, Ấn Độ là quốc gia có tốc độ phát triển văn hóa đọc cao nhất thế giới, với thời gian đọc sách trung bình của người dân là 11 giờ/tuần. Trung Quốc cũng được coi là một quốc gia tiêu biểu cho sự gắn kết giữa nền văn hóa đọc và ngành xuất bản phát triển, thời gian đọc sách trung bình của người dân Trung Quốc đạt khoảng 8 giờ/tuần, trở thành quốc gia đứng thứ ba thế giới về thời gian đọc sách. Trong khi con số này ở Việt Nam chỉ là 1 giờ/người/tuần. So với các nước trong khu vực, tỷ lệ người Việt Nam đọc sách đạt mức thấp, chỉ có 30% người dân đọc sách thường xuyên, 44% người dân thỉnh thoảng đọc sách và 26% hoàn toàn không đọc sách. Phải chăng ngành xuất bản chưa đáp ứng được nhu cầu của độc giả, các ấn phẩm chưa đủ sức thu hút độc giả?
Trong thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ, cùng với việc mở cửa và hội nhập toàn cầu, việc đọc có chọn lọc sẽ góp phần đẩy lùi những luồng thông tin tiêu cực từ các phần tử xấu, các thế lực thù địch. Việc phải tìm tòi, chắt lọc và đọc những cuốn sách lý luận, chính trị (bao gồm sách truyền thống và sách điện tử) có giá trị sâu sắc, có tính chiến đấu, tính khoa học, tính thực tiễn sẽ giúp độc giả mở rộng tầm nhìn, khai thác tư duy và năng lực, giữ vững nhận thức, hành động đối với lý tưởng, mục tiêu và con đường mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn, chứ không đơn thuần chỉ gói gọn trong những cuốn sách ít tri thức, ít giá trị, mang tính giải trí cao, làm suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.
Ba là, yêu cầu mới về nguồn nhân lực
Những thay đổi từ Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ đem lại nhiều cơ hội, song cũng tạo ra những áp lực rất lớn buộc các chủ thể phải thay đổi, đặc biệt là thay đổi tư duy, cách làm việc trong lĩnh vực xuất bản, in và phát hành sách lý luận, chính trị. Nhiều nhà xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị còn thiếu đội ngũ cán bộ có trình độ khoa học và công nghệ cao tham gia vào quá trình biên tập, quản lý, phát hành sách điện tử. Ở các đơn vị xuất bản nói chung, xuất bản sách lý luận, chính trị nói riêng, những người làm xuất bản điện tử hầu hết là cán bộ chuyên ngành công nghệ thông tin, có kỹ năng, trình độ về ứng dụng công nghệ nhưng kiến thức, trình độ biên tập, sự nhạy cảm chính trị còn hạn chế. Hoặc ngược lại, nhiều biên tập viên có chuyên môn, nghiệp vụ biên tập tốt nhưng lại không thành thạo về công nghệ thông tin. Chính vì vậy, khó khăn lớn nhất của các đơn vị có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị ở nước ta là đang thiếu một đội ngũ nhân lực xuất bản điện tử chất lượng cao, đúng chuyên ngành.
Do đó, yêu cầu đặt ra đối với biên tập viên sách lý luận, chính trị đó là không chỉ chuyên sâu về kiến thức chuyên môn, vững vàng về chính trị, mà còn phải năng động, sáng tạo, có kiến thức về ngoại ngữ, tin học, thậm chí là kiến thức khoa học và công nghệ cần thiết để có thể tiếp cận những ứng dụng công nghệ mới trong hoạt động quản lý chuyên môn, tương ứng với phương thức xuất bản mới.
Bốn là, yêu cầu về cơ chế quản lý và bảo hộ quyền tác giả
Cách mạng công nghiệp 4.0 đặt ra những thách thức không nhỏ đối với xuất bản điện tử nói chung và xuất bản sách lý luận, chính trị nói riêng trong công tác quản lý. Việc cấp giấy phép cho xuất bản điện tử gặp khó khăn khi quy trình cấp phép vẫn còn mất nhiều thời gian, thủ tục hành chính còn rườm rà. Cơ sở hạ tầng cho sự phát triển của xuất bản điện tử đòi hỏi đầu tư tập trung về nguồn lực tài chính, đào tạo nhân lực, xây dựng môi trường pháp lý, áp dụng công nghệ quản lý mới, đặc biệt là cần có sự đổi mới tư duy ở mọi khâu trong xuất bản.
Tình trạng vi phạm bản quyền trong lĩnh vực xuất bản và kinh doanh sách điện tử ở Việt Nam diễn biến hết sức phức tạp, trở thành rào cản đối với phát triển xuất bản điện tử. Sách điện tử lậu, không bản quyền đang bị các cư dân mạng tự do chia sẻ, phát tán miễn phí trên rất nhiều diễn đàn, trang mạng trong và ngoài nước. Nhiều cuốn sách in có nội dung hay, bán chạy chỉ sau vài ngày đã xuất hiện ebook bất hợp pháp trên mạng. Một số website vẫn thu phí tải xuống (download) của người dùng dù không có bản quyền khai thác, gây thiệt hại trực tiếp cho tác giả và nhà xuất bản cũng như các đơn vị phát hành sách điện tử, đồng thời làm xói mòn thị trường sách điện tử mới manh nha hình thành.
2. Định hướng phát triển xuất bản sách lý luận, chính trị trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0
Cách mạng công nghiệp 4.0 đang mang lại cho công tác xuất bản sách lý luận, chính trị rất nhiều thuận lợi và thách thức đan xen. Nếu tận dụng được những ưu thế vượt trội của công nghệ số, sách lý luận, chính trị thực sự sẽ trở thành loại sách chủ lực đóng góp vào sự hình thành và phát triển văn hóa chính trị Việt Nam thời kỳ đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nhận thức được xu thế tất yếu của hình thức xuất bản điện tử, Đảng và Nhà nước ta đã có chủ trương, định hướng tạo điều kiện cho loại hình xuất bản này phát triển. Ngày 16/4/2020, Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số 44-CT/TW về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị. Trong đó nêu rõ: Đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin cho các nhà xuất bản, cơ sở phát hành sách lý luận, chính trị. Đa dạng hóa các thể loại sách và phương thức xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị, đặc biệt là xuất bản sách điện tử và phát hành sách trên mạng internet... Hơn lúc nào hết, sách lý luận, chính trị phải mang một diện mạo mới, chất lượng sách phải đáp ứng nhu cầu của nhiều đối tượng bạn đọc, cũng như từng bước ngang tầm với trình độ lý luận, chính trị của khu vực và thế giới trên những vấn đề chung toàn cầu hóa, mở cửa và hội nhập.
Để thực hiện chủ trương của Đảng về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản sách lý luận, chính trị trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, cần:
Thứ nhất, bám sát chủ trương, đường lối của Đảng về xuất bản sách lý luận, chính trị nhằm đổi mới tư duy và nâng cao hơn nữa chất lượng công tác xuất bản sách lý luận, chính trị trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0. Đặc biệt, cần xây dựng và thực hiện chiến lược xuất bản sách lý luận, chính trị ở nước ta hiện nay và trong thời gian tới. Triển khai cơ sở dữ liệu quốc gia về sách lý luận, chính trị thống nhất trong cả nước; cung cấp dịch vụ khai thác nội dung thông tin sách lý luận, chính trị trên internet.
Khẩn trương xây dựng và triển khai quy hoạch, rà soát, sắp xếp hợp lý các nhà xuất bản có chức năng và đủ điều kiện xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị theo hướng tăng cường hiệu quả hoạt động, đổi mới mô hình, cơ cấu tổ chức, đầu tư cơ sở vật chất - kỹ thuật và công nghệ; ưu tiên nguồn lực đầu tư cho các đơn vị xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị, đặc biệt là Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật nhằm phát huy vai trò nòng cốt của Nhà xuất bản trong công tác xuất bản sách lý luận, chính trị.
Xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị theo hướng ứng dụng công nghệ số cần nhận được sự quan tâm đúng mức và đầu tư tương xứng. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ về tài chính, đầu tư phát triển khoa học và công nghệ, ưu đãi về thuế, tín dụng, cơ sở vật chất...; có cơ chế, chính sách đặc thù, khuyến khích, ưu tiên và bảo đảm các điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị. Tạo điều kiện về cơ chế để các nhà xuất bản phát huy quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong thực hiện sản xuất kinh doanh và quản lý xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị.
Thứ hai, nghiên cứu, xây dựng, bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật, các quy định về xuất bản điện tử, tạo hành lang pháp lý đầy đủ hơn về xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị. Mặc dù, Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản pháp luật nhằm hướng dẫn và quản lý chặt chẽ hoạt động xuất bản điện tử song vẫn cần tiếp tục ban hành những quy định riêng, cụ thể cho việc xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị. Trong đó, bao quát các đối tượng, hình thức, điều kiện, trách nhiệm và quyền hạn tham gia thực hiện xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử thuộc thể loại sách lý luận, chính trị. Chính phủ, các bộ, ngành liên quan cần đưa ra những quy định chi tiết để bảo đảm tính pháp lý trong việc quản lý hoạt động xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị trong bối cảnh công nghệ thông tin và truyền thông phát triển theo cấp số nhân. Bổ sung các quy định pháp lý, chính sách để các nhà xuất bản chủ động tham gia xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị, đặc biệt là vấn đề bản quyền, sở hữu trí tuệ.
Bên cạnh đó, cần quy định cụ thể về quy trình cấp phép xuất bản điện tử sách lý luận, chính trị, đăng ký xuất bản phẩm điện tử, hệ thống quản lý và kiểm duyệt nội dung, quy định về cạnh tranh xuất bản phẩm lý luận, chính trị trên nền tảng số, quy trình giải quyết khi có tranh chấp; chính sách hỗ trợ về đầu tư, kinh doanh;...
Thứ ba, xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ và nguồn nhân lực. Việc xuất bản sách điện tử phải dựa trên nền tảng công nghệ. Trong khi đó, chi phí đầu tư vào các trang thiết bị số hóa không hề nhỏ. Đây chính là rào cản, thách thức rất lớn cho các nhà xuất bản, nhất là trong thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0 với trí tuệ nhân tạo, kỹ thuật số phát triển như vũ bão dẫn đến hạ tầng, cơ sở vật chất cho xuất bản điện tử nhanh chóng trở nên lạc hậu hoặc không tương thích.
Các nhà xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị cần chuẩn bị đầy đủ điều kiện và năng lực để chuyển dần sang xuất bản số; “đi tắt, đón đầu” ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ 4.0 mới nhất; lựa chọn những mảng xuất bản đặc thù để xây dựng thương hiệu riêng, độc đáo cho mình. Tăng cường xây dựng các website, đẩy mạnh xây dựng hình ảnh, bộ nhận diện thương hiệu, chiến lược phát triển cho đơn vị mình. Nhà xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị có thể được tổ chức theo mô hình hội tụ, bao gồm một trung tâm biên tập sách và một hệ thống quản lý nội dung dựa trên nền tảng dữ liệu lớn (big data), trong đó có các thiết bị kỹ thuật giải mã đa phương tiện, giúp truyền đi âm thanh, hình ảnh tới các thiết bị di động, đồng thời bảo đảm nội dung sách được truyền tải trọn vẹn và tương thích với tất cả các thiết bị của người đọc. Nhà xuất bản cần xây dựng hệ thống thư viện thông minh thuận lợi phục vụ cho tra cứu, tìm kiếm sản phẩm xuất bản điện tử... Trên nền tảng kỹ thuật công nghệ 4.0, quá trình xuất bản sách lý luận, chính trị có thể liên thông, chia sẻ, phối hợp và điều phối giữa các công đoạn cũng như hỗ trợ cho khả năng phân phối đa kênh.
Đội ngũ nhân lực chất lượng cao giữ vai trò quan trọng trong việc ứng dụng công nghệ thông minh để xử lý dữ liệu làm nên các ấn phẩm điện tử có giá trị, đồng thời có vai trò quan trọng trong việc làm chủ công nghệ để ứng dụng cho các hoạt động xuất bản, kinh doanh trong lĩnh vực xuất bản điện tử. Biên tập viên sách lý luận, chính trị phải rất đa nhiệm, đa năng: có kiến thức cơ bản về lập trình, về tổ chức xuất bản qua thiết bị di động (mobile publishing), sử dụng và tương tác tốt trên các phương tiện truyền thông xã hội (social publishing) và xây dựng dữ liệu (data book)...
Thứ tư, đẩy mạnh thực hiện xã hội hóa, liên kết giữa nhà xuất bản với các tổ chức trong nước, kể cả các tổ chức nước ngoài được phép hoạt động ở Việt Nam... trong hoạt động in và phát hành sách lý luận, chính trị theo quy định của pháp luật. Nguồn lực để thực hiện nhiệm vụ xuất bản điện tử ở các nhà xuất bản hiện nay còn rất hạn chế, không phải nhà xuất bản nào cũng có thể đầu tư cơ sở hạ tầng để đào tạo, tuyển dụng được đội ngũ lao động có trình độ cao đáp ứng được yêu cầu chuyển giao công nghệ xuất bản, phát hành hiện đại của các nước trong khu vực và thế giới.
Bên cạnh mô hình sản xuất truyền thống, kết hợp liên kết với các công ty truyền thông, xuất bản, các nhà xuất bản sẽ chuyển vai trò từ người sản xuất tạo ra sản phẩm sang vai trò là người cung cấp các dịch vụ nội dung, thông tin để kết nối giữa người đọc và tác giả. Việc liên kết xuất bản còn giúp nhà xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị nâng cao chất lượng bản thảo qua sự chủ động, tích cực tìm kiếm những đề tài đúng với “hơi thở” của thời đại; tăng khả năng thu hút công chúng, định hướng dư luận xã hội... phục vụ hiệu quả nhiệm vụ chính trị, đáp ứng kịp thời nhu cầu của người đọc. Nhiều ý kiến cho rằng, việc tiếp cận ebook có thể gợi mở và kích thích nhu cầu tìm mua, sở hữu sách giấy của độc giả.
Xuất bản Việt Nam đã tham gia các tổ chức xuất bản trong khu vực và thế giới, vì vậy, hoạt động xuất bản của Việt Nam cần đáp ứng các yêu cầu, điều kiện theo cam kết và thông lệ quốc tế, đồng thời chủ động tham gia vào các hoạt động xuất bản quốc tế. Các nhà xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị cần tận dụng tối đa các kênh chuyển giao công nghệ hiện đại từ nước ngoài, đặc biệt là kênh đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) để phát triển kết cấu hạ tầng công nghệ và nguồn nhân lực cho xuất bản điện tử.
Thứ năm, nghiên cứu và tìm kiếm giải pháp an ninh truyền thông hiệu quả đối với sách lý luận, chính trị, đặc biệt là vấn đề phòng, chống tội phạm công nghệ cao và an ninh mạng.
Sự ra đời của Luật An ninh mạng là cơ sở pháp lý quan trọng để đấu tranh có hiệu quả với hành vi vi phạm pháp luật trên không gian mạng. Trong thời gian tới, lực lượng công an cần tích cực nghiên cứu tham mưu xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật; kịp thời tham mưu ban hành chủ trương, chiến lược, chính sách, giải pháp quan trọng trong bảo đảm an ninh, trật tự trên không gian mạng.
Tổ chức tốt công tác bảo vệ an ninh mạng cho hệ thống thông tin của các cơ quan trọng yếu của Đảng, Nhà nước, các ban, bộ, ngành, đoàn thể trong đó có các nhà xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị. Xây dựng, triển khai thực hiện các đề án, dự án nâng cao tiềm lực an ninh mạng một cách hiệu quả, bám sát thực tiễn, bảo đảm tiết kiệm, chống lãng phí.
Với cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, xuất bản điện tử sẽ giữ vị trí quan trọng trong ngành công nghiệp xuất bản thế giới. Xu thế này sẽ tác động lớn đến hoạt động của các nhà xuất bản và thị trường xuất bản phẩm của Việt Nam. Do đó, mỗi người làm công tác xuất bản, mỗi đơn vị có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị ở Việt Nam cần có sự đổi mới tư duy mạnh mẽ, có chiến lược cụ thể và đồng bộ từ bây giờ để đón đầu một xu hướng tất yếu của tương lai. Những thuận lợi và thách thức đến từ cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 cho thấy, đã đến lúc các đơn vị xuất bản có chức năng xuất bản sách lý luận, chính trị không thể chỉ dựa vào nội dung tác phẩm, danh tiếng của tác giả như trước đây, mà còn cần sản xuất, đáp ứng, tiếp cận người đọc trên các nền tảng công nghệ 4.0.
