Xuất bản điện tử nhìn từ góc độ nhà cung cấp Ebook

 

Thị trường sách số (ebook) trên thế giới đã hình thành từ năm 2006 nhưng phát triển khá chậm chạp. Chỉ sau khi máy tính bảng (tablet), iPad xuất hiện năm 2010, nhu cầu ebook mới tăng vọt. Năm 2011, lần đầu tiên số lượng ebook bán ra của Amazon cao hơn sách in với tỉ lệ  180 ebook/100 sách in bán ra. Còn tại Mỹ, doanh số ebook năm 2012 là 28 tỉ USD, chiếm 30% thị phần toàn thị trường sách (số liệu của  Now Novel). Cũng theo khảo sát được công bố cuối năm 2012 của Pew Research Center cho thấy, tại Mỹ có đến 75% người được hỏi cho biết có đọc ít nhất 1 ebook trong năm. 

 

Trong vòng 2 năm gần đây, thị trường sách điện tử (ebook) có bản quyền tại Việt Nam đã hình thành rõ nét với sự tham gia của các đơn vị như: Ybook (NXB Trẻ), Sachweb (NXB Tổng hợp TPHCM), Alezaa, Lạc Việt... Việc đọc ebook ngày càng phổ biến nhờ có thêm các loại thiết bị đọc tiện dụng như tablet, điện thoại thông minh (smartphone) thay vì chỉ có thể đọc trên máy tính (PC) như trước đây. Dịch vụ Internet tốc độ cao (ADSL, cáp quang, 3G và sắp tới là 4G) ngày càng phổ biến và giá cước ngày càng rẻ cũng góp phần thúc đẩy sử dụng dịch vụ nội dung số, trong đó có việc đọc ebook.

 

 

Đọc ebook là nhu cầu đã hình thành từ khoảng năm 2010 với việc các webssite, diễn đàn tự tổ chức thu thập và chia sẻ ebook miễn phí hoặc có thu phí với mức giá khá rẻ. Đây là dạng phát tán file ebook trái phép, không được sự đồng ý của nhà xuất bản hay tác giả nhưng vẫn phát triển khá mạnh do nhu cầu đọc ebook của người dùng Internet ngày càng tăng. 

 

Thế mạnh của dòng ebook không bản quyền này là số lượng rất lớn (có thể lên đến 100.000 tựa) và miễn phí hoặc giá rẻ vì các website này không cần xin phép xuất bản ebook từ cơ quan chức năng và không trả tiền tác quyền cho tác giả. Ebook không có bản quyền phần lớn chỉ là 1 file dạng hình ảnh, thiếu các tiện ích và thông tin nếu có sai sót thì cũng không có ai kiểm tra hay chịu trách nhiệm. Gần đây lại xuất hiện thêm dòng ebook dưới dạng các ứng dụng (app) cung cấp trên kho phần mềm AppStore của Apple, Google Play hay AppstoreVN khiến việc phát tán ebook không bản quyền càng trở nên rộng và dễ hơn. Trừ trường hợp của website Ebook4u phải đóng cửa sau khi cơ quan an ninh văn hóa mời chủ website lên làm việc, cho đến nay chưa thấy cơ quan chức năng có thêm động thái kiểm tra nào đối với các website ebook và app ebook đang lan tràn ở Việt Nam.   

 

Trong khi đó, ebook có bản quyền vẫn còn hạn chế về số tựa sách (số đầu sách). Tổng cộng các nhà cung cấp ebook có bản quyền hiện ước tính có không quá 15.000 tựa, thể loại cũng chưa phong phú nên chưa đáp ứng tốt nhất nhu cầu của người đọc. Đây cũng là điểm hạn chế khiến ebook có bản quyền chưa phổ biến rộng rãi tại thị trường trong nước. 

 

Tuy nhiên bù lại, ebook có bản quyền bảo đảm nội dung chính xác, không bị sai sót, hình thức bảo đảm rõ nét, trình bày đẹp, có thêm nhiều tiện ích như tìm kiếm, ghi chú, đánh đấu, có thể bổ sung thêm video, âm thanh, cập nhật số liệu, và cả khi sách in tái bản thì người mua ebook sẽ được tải phiên bản cập nhật.... Việc quản lý ebook có bản quyền cũng thuận tiện, người dùng sau khi đã mua sẽ được cấp một tài khoản (account) dùng trọn đời, họ không cần quan tâm đến việc lưu trữ trên máy tính cá nhân vì khi đăng nhập vào, danh mục ebook đã mua sẽ xuất hiện đầy đủ với nhiều tiện ích giúp quản lý, phân loại, tìm kiếm dễ dàng. 

 

Về mặt quản lý nhà nước, ebook có bản quyền cũng được quản lý bằng quy trình chặt chẽ như đối với sách in, hạn chế được các sai phạm trong xuất bản và có người chịu trách nhiệm theo đúng quy định của Luật Xuất bản 2012.

 

 

Hầu như tất cả các đầu sách ebook đều chưa có bản quyền trên mạng. Vì vậy, ebook có bản quyền ra đời là nhằm thay dần dần nguồn ebook chưa có bản quyền chứ không làm ảnh hưởng đến sách giấy vì hai cộng đồng đọc ebook và sách giấy tương đối khác biệt. Nhìn ở góc độ kinh doanh thì phiên bản in và phiên bản số đều mang lại doanh thu, như vậy, điều quan trọng là tổng doanh thu mang lại trên một đầu sách cho nhà xuất bản và tác giả là bao nhiêu. Ebook có lợi thế là có thể bán lâu dài mà tốn thêm ít chi phí, nên đây là lợi thế lớn nếu xét về hiệu quả kinh doanh vì tỉ lệ lợi nhuận cao hơn. Ebook và sách in không phải là hai sản phẩm cạnh tranh nhau mà là hai phiên bản khác nhau của một sản phẩm và đều tạo ra doanh thu, điều này có phần khác biệt so với báo điện tử và báo in vì phần lớn báo điện tử cho đọc miễn phí nên có thể gây ảnh hưởng đến nhu cầu mua báo in đọc đối với một nhóm độc giả nhất định. Ebook chỉ bổ sung thêm một cách đọc sách mới và tồn tại song song với sách giấy chứ không thể thay thế hoàn toàn sách giấy hay triệt tiêu sách giấy.

 

 

Khi tiến hành xuất bản điện tử, Ybook đã áp dụng quy trình xuất bản ebook giống như sách in bao gồm các công đoạn: Kiểm tra hợp đồng tác quyền (bảo đảm tựa sách được quyền phát hành ở dạng ebook); kiểm tra giấy phép xuất bản (đối với sách in đã xuất bản); đối chiếu nội dung file ebook với bản sách in; lập danh mục lỗi cần sửa, trình duyệt và sửa các lỗi trong file ebook nếu có; sản xuất file ebook đúng chuẩn (có thể tìm kiếm nội dung trong ebook); cập nhật lên hệ thống bán lẻ ebook... Đặc biệt, cập vào danh mục ebook mới phát hành vào tài khoản Ybook reader đã cung cấp cho Cục Xuất bản (giống như một hình thức nộp lưu chiểu ebook). 

 

Để xuất bản một ebook đúng chuẩn phải xử lý lại file ebook qua nhiều công đoạn tùy thuộc vào nguồn bản thảo. Một file ebook đúng chuẩn phải có dung lượng nhỏ (1MB-2MB) nhưng vẫn bảo đảm đọc dễ, rõ nét và phải là file dạng chữ (text) để tìm kiếm được trong nội dung chứ không phải là file dạng hình ảnh. File ebook phải dùng font chữ Unicode để bảo đảm hiển thị được trên tất cả các loại thiết bị đọc.

 

Để xuất bản điện tử dưới dạng Ybook cần có 3 nguồn bản thảo để sản xuất ebook gồm: Một là, sản xuất từ file chế bản gốc, chỉ áp dụng được với số bản thảo từ năm 2010 - 2011 đến nay vì trước đó phần lớn file vẫn dùng phần mềm chế bản không hỗ trợ font chữ Unicode. Đối với loại file này chỉ cần điều chỉnh thông số để giảm dụng lượng file là hoàn thiện sản xuất ebook. Hai là, sản xuất lại từ sách in: Đối với các đầu sách không còn file có thể sử dụng được, bộ phận kỹ thuật sẽ sao chụp (scan) lại sách in sau đó xử lý lại thành file ebook đúng chuẩn qua các khâu: Scan, nhận dạng chữ (OCR), sửa lỗi, dàn trang. Ba là, sản xuất lại từ đầu dựa theo bản sách in: Đối với các bản sách in chất lượng thấp (lộ chữ do giấy quá mỏng, giấy vàng, chữ nhỏ, mờ…) không thể scan được thì bộ phận kỹ thuật phải nhập liệu và dàn trang lại, tức phải chế bản từ đầu như đối với một quyển sách mới.

 

Chính vì việc sản xuất ebook đúng chuẩn phải qua nhiều công đoạn nên đây là khâu phải đầu tư nhiều nhân lực và tốc độ sản xuất ebook cũng chậm vì nếu muốn tăng tốc thì phải sử dụng rất nhiều nhân viên chế bản dẫn đến chi phí tăng cao hơn mức cho phép. Ybook hiện chỉ có thể sản xuất khoảng 500 ebook mỗi tháng. 

 

Tóm lại, quy trình xuất bản ebook của Ybook đang triển khai với phương thức chuẩn và bảo đảm tuân thủ chặt chẽ các tiêu chí sau: Bảo đảm về kỹ thuật và mỹ thuật; bảo đảm nội dung bản ebook chính xác như bản gốc; tuân thủ các quy định pháp luật về xuất bản điện tử; tuân thủ các quy định pháp luật về tác quyền, sở hữu trí tuệ.

 

 

Để cung cấp ra thị trường và cho bạn đọc những sản phẩm tốt nhất khi sử dụng Ybook của NXB, chúng tôi đã tiến hành hai giải pháp bảo vệ bản quyền ebook được áp dụng song song. Một là, bảo vệ bằng kỹ thuật: Để có được hệ thống bán ebook có bản quyền đòi hỏi nhà cung cấp phải đầu tư lớn cho hạ tầng công nghệ, đặc biệt là ở khâu mã hóa file ebook bán ra để tránh bị sao chép. Tuy nhiên, biện pháp bảo vệ bằng kỹ thuật không thể giải quyết triệt để tình trạng vi phạm bản quyền nếu thiếu biện pháp bảo vệ bằng pháp luật. Mặt khác, công nghệ bảo vệ càng hiệu quả thì sẽ càng phức tạp, gây phiền hà cho người sử dụng. Hai là, bảo vệ bằng pháp luật: Đây là mô hình được áp dụng rộng rãi ở các nước khác. Cơ quan quản lý nhà nước giám sát chặt chẽ và chế tài mạnh tay đối với các nguồn cung cấp ebook vi phạm bản quyền. Khi nguồn cung cấp ebook vi phạm bản quyền bị triệt tiêu thì ebook có bản quyền sẽ phát triển.

 

Thực tế cho thấy, tại Việt Nam, biện pháp bảo vệ bản quyền ebook bằng pháp luật chưa thật hiệu quả nên các nhà cung cấp ebook phải tăng cường biện pháp bảo mật gây phiền phức cho khách hàng mua ebook. Đây là biện pháp “cực chẳng đã” để tự bảo vệ mình, dù không muốn cũng phải áp dụng nếu không cả gia tài sách chỉ sau một đêm sẽ được phát tán đầy trên mạng Internet!

 

Ebook của NXB Trẻ được bảo vệ bản quyền bằng công nghệ mã hóa mua từ nước ngoài, được hiệu chỉnh phù hợp với điều kiện sử dụng tại Việt Nam. Công nghệ bảo vệ bản quyền sách số của NXB Trẻ có tên là YBOOK DRM (DRM = digital right management/quản lý bản quyền số), sẽ gắn các mã bảo vệ bản quyền vào mỗi ebook bán ra. Ebook đã tải xuống sẽ không thể đọc được khi sao chép sang các thiết bị khác cũng như không thể in ra được. Toàn bộ kho sách số của NXB Trẻ sẽ được quản lý bằng một cụm máy chủ (server) để quản lý bản quyền, người mua sau khi thanh toán trực tuyến sẽ tải về các thiết bị để đọc. Hệ thống đối soát doanh số ebook bán ra minh bạch, cung cấp đầy đủ thông tin về doanh thu từng ngày, từng đầu sách cho các tác giả có sách bán qua hệ thống phân phối sách số của NXB Trẻ. 

 

Về xu thế phát triển, công nghệ ebook của Việt Nam cũng sẽ dần đi theo lộ trình như đã diễn ra ở nước ngoài: Sau khoảng 5 năm từ thời kỳ “nhà nhà làm ebook”, chỉ còn lại 2 - 3 nhà cung cấp ebook có công nghệ phù hợp và có tiềm lực mạnh để trở thành các kênh phân phối ebook chung cho toàn ngành xuất bản.

 

 

Khi đưa ra thị trường ebook của Ybook đã chọn lựa qua hai hình thức phát hành: Bán lẻ ebook và cho thuê đọc có thời hạn. Với hình thức bán lẻ, đây là hình thức giống như các nhà phát hành ebook khác, người dùng mua ebook thông qua website www.ybook.vn và thanh toán bằng nhiều hình thức: Thẻ cào điện thoại di động, thẻ ATM ngân hàng, thẻ tín dụng (credit//debit). Khách hàng đăng ký tài khoản và tải phần mềm đọc ebook Ybook reader về cài vào thiết bị. Hiện phần mềm đọc sách của Ybook có thể chạy trên các loại máy tính dùng hệ điều hành Windows, máy tính bảng và smartphone dùng hệ điều hành iOS của Apple và Android của Google.

 

Đối với hình thức cho thuê đọc có thời hạn, đây là hình thức đọc với chi phí thấp chỉ riêng Ybook cung cấp được. Người dùng nạp một khoản tiền nhỏ vào tài khoản (ví dụ 100.000đ) sẽ được quyền đọc khoảng 20 ebook trong thời gian một năm. Người dùng toàn quyền lựa chọn tải về để đọc bất kỳ tựa sách nào trong kho ebook hơn 2.000 tựa của Ybook. Đây là hình thức giúp người đọc có thể đọc được những quyển sách yêu thích, kể cả sách mới xuất bản với chi phí rất thấp, bình quân chỉ khoảng 2.000 đồng/1 tựa sách/1 năm.

 

Khác với các nhà cung cấp ebook khác buộc phải đọc ở chế độ online (không được tải về thiết bị), Ybook cho người thuê tải ebook về thiết bị để đọc offline, không cần kết nối Internet.