Tiên phong trong việc làm sách bản đặc biệt là Công ty cổ phần Văn hóa Đông A. Từ năm 2019 đến nay, đơn vị này đã lựa chọn nhiều cuốn sách hay, thuộc hàng kinh điển và thực hiện bản giới hạn, như: “Những ngôi sao Eger”, “Kiêu hãnh và định kiến”, “Bố già”, “Đông Dương xinh đẹp và kỳ vĩ”, “Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp”, “Số đỏ”, “Người kép già”…
Về nội dung, sách bản đặc biệt không khác biệt với bản phổ thông, nhưng chúng được chăm chút về mặt hình thức và chỉ in số lượng hạn chế... Bìa sách được đóng thủ công, có thể bọc da hoặc vải, ký tự và hoa văn ép nhũ. Ruột sách in trên giấy chất lượng cao. Mỗi cuốn sách được đánh số thứ tự, trở thành bản duy nhất. Nhiều sách được đơn vị đặt họa sĩ nổi tiếng minh họa, tăng giá trị nghệ thuật. Sách bản đặc biệt của Công ty cổ phần Văn hóa Đông A thường được mở bán trực tuyến. Nhiều lần, độc giả phải canh giờ, chuẩn bị sẵn phương tiện thanh toán điện tử và thao tác nhanh mới đặt mua thành công. Chẳng hạn, 100 bản đặc biệt cuốn “Những ngôi sao Eger” (giá 1 triệu đồng/cuốn, cao gấp 5 lần bản phổ thông) được bán hết trong 90 giây sau khi mở bán...
Hiện tại, nhiều đơn vị xuất bản cũng tham gia vào trào lưu này. Công ty cổ phần Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam thực hiện nhiều cuốn sách bản đặc biệt bìa da chất lượng cao, như: “Việt Nam sử lược”, “Hà Nội băm sáu phố phường”, “Việt Nam phong tục”… Công ty cổ phần Sách Thái Hà thực hiện 6 bản siêu đặc biệt cuốn “Nghệ thuật và nghệ nhân vùng kinh thành Huế” bằng trúc chỉ, hay phát hành 11 bản đặc biệt cuốn “Người thầy đầu tiên” có bìa thêu tay. Với tác phẩm “Dế mèn phiêu lưu ký”, Nhà Xuất bản Kim Đồng thực hiện 500 bản đặc biệt minh họa bởi họa sĩ Ngô Mạnh Lân và 500 bản đặc biệt minh họa bởi họa sĩ Tạ Huy Long. Mới đây, Nhà Xuất bản Trẻ còn thực hiện bản đặc biệt cuốn “Ra bờ suối ngắm hoa kèn hồng” có bìa cứng, được in màu toàn bộ với bộ tranh minh họa gồm 8 tranh lớn và 24 tranh vừa. Sách lọt nhóm sách bán chạy hàng đầu tháng 1 và 2-2022...
Cùng với trào lưu làm sách bản đặc biệt, nhiều câu lạc bộ chơi loại hình sách này cũng hình thành với hàng nghìn thành viên, trở thành nơi giao lưu, trao đổi, mua, bán sách sôi nổi. Có những bản sách đặc biệt được mua, bán cao gấp hàng chục lần so với giá khởi điểm. Là một người quan tâm và sưu tập sách bản đặc biệt, ông Nguyễn Thanh Bình (phường Nguyễn Du, quận Hai Bà Trưng) chia sẻ: “Có những cuốn sách tôi đã đọc nhiều lần, yêu thích nên muốn sở hữu bản đặc biệt, vừa để ngắm, trưng bày, đồng thời tạo ấn tượng thu hút con cháu đọc sách”.
Sáng tạo phát triển văn hóa đọc
Việc thực hiện và chơi sách bản đặc biệt xuất hiện ở nước ta từ đầu thế kỷ XX. Với những cuốn sách hay, bên cạnh bản thường, một số nhà xuất bản còn in thêm bản đặc biệt dành cho những người có thú sưu tầm sách độc, lạ... song một thời gian dài, hình thức này bị gián đoạn.
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà Xuất bản Hội Nhà văn cho rằng, bên cạnh nội dung, hình thức sách cũng là yếu tố để thu hút độc giả. Gần đây, có nhiều đơn vị thực hiện những cuốn sách công phu, đẹp mắt đưa ra thị trường với giá cao và được người đọc đón nhận. Đó là tín hiệu đáng mừng, cho thấy người yêu sách Việt Nam đã có ý thức sở hữu những ấn phẩm hay trên một sáng tạo mới. Sách được nâng niu, trân trọng hơn, được nhân thêm giá trị, không chỉ chở ý nghĩa trong câu chữ, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật để trưng bày, ngắm nhìn. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cũng tiết lộ, Nhà Xuất bản Hội Nhà văn vừa thành lập Phòng Thông tin và Sáng tạo nhằm tập trung sáng tạo những ấn phẩm đặc biệt mang vẻ đẹp cả về nội dung và hình thức.
Với kinh nghiệm một thời gian theo đuổi thực hiện sách bản đặc biệt, Giám đốc Công ty cổ phần Văn hóa Đông A Trần Đại Thắng chia sẻ, để tạo được ấn phẩm đặc biệt thành công phải lựa chọn tác phẩm hay, chất lượng, thường là tác phẩm kinh điển, đã có vị trí trong lòng nhiều thế hệ độc giả hoặc tác phẩm của tác giả nổi tiếng. Sách phải được đầu tư hình thức, có minh họa mới, in trên giấy chất lượng cao, thiết kế và đóng bìa thủ công với chất liệu đặc biệt… hướng tới sự tinh tế, sang trọng. Theo ông Trần Đại Thắng, để tạo được thị trường vững vàng cho sách bản đặc biệt, người làm sách phải thật chuyên tâm đầu tư sáng tạo, dần hoàn thiện và làm tốt hơn qua từng bản sách.
Về phía cơ quan quản lý, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông) Nguyễn Nguyên cho biết, sự xuất hiện ngày càng nhiều sách bản đặc biệt, đáp ứng nhu cầu đa dạng của độc giả, tạo nên nét văn hóa tri thức mới và thúc đẩy lĩnh vực xuất bản phát triển. Cục Xuất bản, In và Phát hành đang làm việc với các đơn vị xuất bản để hình thành những tủ sách bản đặc biệt, phát triển dòng sách này không chỉ hay về nội dung, đẹp về hình thức, mà còn định hình một "thú chơi" có thể tích hợp công nghệ để nghe sách, xem sách thú vị hơn, từ đó phát triển văn hóa đọc.
