Xu thế toàn cầu
Chiều ngày 23/10, trong chương trình Kỳ họp thứ 2, Quốc hội nghe Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình trình bày Tờ trình dự thảo Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến (trình Quốc hội xem xét, thông qua theo trình tự, thủ tục rút gọn).
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, Việt Nam tham gia Hội đồng Chánh án các nước khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, Hội đồng Chánh án khu vực ASEAN và đã cam kết đến năm 2025 phải hoàn thành việc xây dựng Tòa án điện tử. Hiện nay, đa số Tòa án các nước khu vực ASEAN đã thực hiện tổ chức xét xử trực tuyến. Việt Nam cũng phải từng bước thực hiện cam kết này để phục vụ tốt nhất nhu cầu của Nhân dân, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.
Theo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, ngày nay, sự phát triển rất nhanh của công nghệ thông tin đã mang lại nhiều cơ hội nâng cao hiệu quả hoạt động quản trị quốc gia và thực thi công lý trên thế giới. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ Tư và sự biến đổi không ngừng của công nghệ số đã và đang tạo điều kiện thuận lợi, làm thay đổi sâu sắc hoạt động của Tòa án.
Thực tiễn quốc tế cho thấy, các nước có nền khoa học công nghệ phát triển (như Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore…) đã tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động tư pháp. Từ cung cấp dịch vụ hành chính tư pháp trực tuyến; tống đạt điện tử; cung cấp, tiếp nhận chứng cứ điện tử, trực tuyến… đến xét xử trực tuyến đều được thực hiện một cách thường xuyên và dần thay thế hoạt động tố tụng truyền thống. Đây là xu thế toàn cầu.
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nêu ra: Thời gian qua, tình hình dịch bệnh Covid-19 có chiều hướng diễn biến phức tạp, một số tỉnh, thành phố phải áp dụng biện pháp cách ly toàn xã hội. Do đó, hoạt động xét xử của Tòa án cũng bị ảnh hưởng; nhiều vụ án đến hạn nhưng không thể đưa ra xét xử theo quy định; một số vụ án bị kéo dài thời hạn giải quyết do đương sự, bị can, bị cáo đang cư trú hoặc bị tạm giam ở vùng có dịch nên không thể trực tiếp tham gia phiên tòa.
Để thích ứng với trạng thái bình thường mới, đòi hỏi chúng ta phải đổi mới phương thức quản trị quốc gia. Ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển xã hội số, kinh tế số là giải pháp sáng suốt hiện nay. Theo đó, Quốc hội, Chính phủ cũng phải tổ chức họp và điều hành một số hoạt động qua phương thức trực tuyến. Tòa án tất yếu áp dụng xét xử trực tuyến nhằm khẩn trương đưa các vụ án ra xét xử theo đúng thời hạn luật định, kịp thời bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân, ổn định trật tự an toàn xã hội và bảo đảm công tác phòng chống dịch bệnh.
Đáp ứng yêu cầu cấp bách thực tiễn hiện nay
Nghiên cứu pháp luật hiện hành cho thấy, các đạo luật về tố tụng tư pháp đã có một số quy định về tố tụng điện tử, tố tụng trực tuyến, tạo cơ sở bước đầu cho việc tổ chức phiên tòa trực tuyến. Một số Tòa án khi tổ chức phiên tòa xét xử vụ án xâm hại tình dục, vụ án tham nhũng và một số vụ án khác có nhiều người tham gia tố tụng đã cho Luật sư, bị hại, người làm chứng… tham gia phiên tòa tại phòng khác với sự hỗ trợ của các thiết bị điện tử.
Từ những phân tích nêu trên, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định, tổ chức phiên tòa trực tuyến là nhu cầu, xu hướng tất yếu của hoạt động tư pháp; xét xử trực tuyến nói riêng, tố tụng trực tuyến nói chung phù hợp với chủ trương của Đảng, các nguyên tắc, tố tụng do pháp luật quy định và đáp ứng yêu cầu cấp bách thực tiễn hiện nay.
Quốc hội nghe Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình trình bày Tờ trình dự thảo Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến.
Quá trình nghiên cứu, tổ chức phiên tòa trực tuyến, Tòa án nhân dân tối cao đã xin ý kiến chỉ đạo của Chủ tịch nước, Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các Ủy ban của Quốc hội. Đảng đoàn Quốc hội cũng đã báo cáo xin chủ trương của Bộ Chính trị. Sau khi có chủ trương của các cấp có thẩm quyền, Tòa án nhân dân tối cao đã phối hợp chặt chẽ với các Ủy ban của Quốc hội, với Bộ, ban, ngành, tổ chức ở trung ương nghiên cứu, xây dựng dự thảo Nghị quyết theo đúng trình tự, thủ tục ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Theo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình, Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến quy định những nội dung cơ bản sau:
Thứ nhất: Tòa án nhân dân tổ chức phiên tòa trực tuyến để xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm vụ án hình sự, dân sự và hành chính có tính chất, tình tiết đơn giản; tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án rõ ràng.
Thứ hai: Phiên tòa trực tuyến là phiên tòa được tổ chức tại Phòng xử án, có sử dụng các thiết bị điện tử, liên kết với nhau thông qua môi trường mạng, cho phép bị cáo, bị hại, đương sự, người tham gia tố tụng khác tham gia phiên tòa tại địa điểm khác do Tòa án quyết định, nhưng vẫn bảo đảm trực tiếp theo dõi đầy đủ hình ảnh, âm thanh và tham gia tất cả trình tự, thủ tục tố tụng của phiên tòa bằng lời nói, hành vi tố tụng trực diện, liên tục, công khai, có sự chứng kiến của các chủ thể vào cùng một thời điểm.
Thứ ba: Nghị quyết giao Tòa án nhân dân tối cao chủ trì, phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an và cơ quan có liên quan quy định chi tiết và hướng dẫn việc tổ chức thực hiện phiên tòa trực tuyến.
Thứ tư: Nghị quyết có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2022.
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cũng cho biết, căn cứ vào các qui định của pháp luật, Tòa án nhân dân tối cao đề nghị Quốc hội thông qua Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến theo trình tự, thủ tục rút gọn tại Kỳ họp thứ 2 của Quốc hội.
