Nhận thức được vị trí, vai trò và tầm quan trọng đặc biệt của biển, ngày 6/5/1993 Bộ Chính trị đã ra Nghị quyết 03-NQ/TW về đẩy mạnh phát triển kinh tế biển và đã chỉ rõ: “Vị trí và đặc điểm địa lý của nước ta cùng với bối cảnh phức tạp trong vùng vừa tạo điều kiện, vừa đòi hỏi chúng ta phải đẩy mạnh phát triển kinh tế biển đi đôi với tăng cường bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia, bảo vệ tài nguyên và môi trường sinh thái biển. Phấn đấu trở thành một nước mạnh về kinh tế biển”.
Quan điểm kinh tế-chính trị như vậy tiếp tục được Đảng ta cụ thể hóa trong Nghị quyết của các Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII, IX. Theo đó, trong phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội 5 năm (2006-2010) đã chỉ rõ: “Phát triển mạnh kinh tế biển vừa toàn diện, vừa có trọng tâm, trọng điểm với những ngành có lợi thế so sánh để đưa nước ta trở thành quốc gia mạnh về kinh tế biển gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh và hợp tác quốc tế”. Đặc biệt, tại Hội nghị Ban chấp hành TW Đảng lần thứ 4 (khoá X) năm 2007, Đảng ta đã thông qua Nghị quyết 09/2007/NQ-TW về ban hành Chiến lược Biển Việt Nam đến năm 2020 (gọi tắt là Chiến lược biển 2020). Theo đó, Chiến lược biển 2020 đã xác định mục tiêu đến năm 2020 “phấn đấu đưa nước ta trở thành một quốc gia mạnh về biển và làm giàu từ biển”. Đồng thời, chiến lược đã đề ra hàng loạt phương hướng, nhiệm vụ cơ bản và giải pháp chủ yếu tiến ra biển xa, chuẩn bị điều kiện ra đại dương, gắn với phát triển một nền khoa học - công nghệ biển tiên tiến, một nền kinh tế biển hiệu quả và bền vững, một phương thức quản lý nhà nước tổng hợp và thống nhất đối với biển và hải đảo, giữ vững hòa bình và ổn định, góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng biển của Tổ quốc.
Có thể nói, Chiến lược biển 2020 đã thể hiện tư tưởng chỉ đạo và ý chí chính trị của Đảng và Nhà nước ta đối với các vấn đề cực kỳ hệ trọng của đất nước - biển và hải đảo. Một vấn đề vừa rộng lớn, vừa phức tạp, vừa đòi hỏi tính bao quát toàn diện và một tầm nhìn dài hạn, cũng như những giải pháp mang tính đột phá đối với các vấn đề kinh tế, xã hội, quản lý, quốc phòng - an ninh, khoa học - công nghệ, phát triển bền vững,...về biển và hải đảo của đất nước trong thời gian tới. Sự phát triển như vậy phải dựa trên thế mạnh, tính đặc thù và việc phát huy lợi thế của biển nước ta trong bối cảnh cụ thể của khu vực Biển Đông, cũng như việc bảo đảm lợi ích quốc gia trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế về biển. Chiến lược biển 2020 đưa ra các định hướng phát triển kinh tế biển theo nguyên tắc: kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế, xã hội với bảo đảm quốc phòng, an ninh; phát triển vùng biển, ven biển, hải đảo gắn với phát triển vùng nội địa; bảo vệ môi trường, tranh thủ hợp tác quốc tế và giữ vững nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ đất nước.
Thực hiện Nghị quyết 09/2007/NQ-TW về Chiến lược biển 2020, Chính phủ đã chỉ đạo triển khai Chương trình hành động của Chính phủ từ năm 2007, tập trung vào việc từng bước hoàn thiện hệ thống thể chế, chính sách quản lý tổng hợp và thống nhất đối với biển và hải đảo. Cùng với việc thành lập Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Chính phủ đã chỉ đạo thành lập các Chi cục, Phòng quản lý biển, hảo đảo trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường ở 28 tỉnh, thành phố có biển. Để quản lý hiệu quả các hoạt động khai thác, sử dụng biển, đảo, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 25/2009/NĐ-CP về quản lý tổng hợp tài nguyên và bảo vệ môi trường biển. Luật Biển Việt Nam vừa được Quốc hội nước ta thông qua năm 2012, là luật cơ bản về biển, được xây dựng phù hợp với Công ước Luật biển 1982, bảo đảm tính nhất quán về vấn đề biên giới lãnh thổ, tạo cơ sở pháp lý cho việc xây dựng, ban hành và thực thi các luật ngành và chuyên ngành ở nước ta trong thời gian tới. Theo đó, Luật Tài nguyên, Môi trường biển và hải đảo đã được xây dựng theo cách tiếp cận quản lý tổng hợp để thống nhất quản lý nhà nước đối với biển và hải đảo và được thông qua năm 2015. Năm 2010, Chính phủ phê duyệt quy hoạch hệ thống 16 khu bảo tồn biển đầu tiên ở Việt Nam và Quy hoạch phát triển hệ thống đảo Việt Nam đến năm 2020,…tạo thuận lợi cho phát triển kinh tế biển nói chung, kinh tế đảo nói riêng, đặc biệt đối với nghề cá, du lịch sinh thái biển ở các vùng biển, hải đảo của đất nước.
Quan điểm như vậy cũng được cụ thể hóa trong đường lối phát triển kinh tế-xã hội của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI. Bên cạnh chủ trương đấu tranh bằng các biện pháp hòa bình và tiếp tục khảng định chủ quyền các vùng biển và hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam, việc đẩy mạnh phát triển kinh tế-xã hội biển, hải đảo sẽ góp phần quan trọng vào việc tăng cường năng lực quản lý vùng biển chủ quyền và thực thi quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trong phạm vi các vùng biển và hải đảo quốc gia, tiến tới thực hiện quyền tham gia “hưởng lợi” ở các vùng biển quốc tế mà Công ước Luật biển 1982 cho phép.
Trước yêu cầu và nhiệm vụ mới hiện nay, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII đã đặt ra yêu cầu: “Phát triển mạnh kinh tế biển nhằm tăng cường tiềm lực kinh tế quốc gia và bảo vệ chủ quyền biển, đảo,… bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, khai thác tài nguyên biển, đảo một cách bền vững”.
