Báo cáo Chỉ số thuế thuốc lá của SEATCA là báo cáo đầu tiên trên thế giới theo dõi sự phát triển của chính sách thuế thuốc lá dựa vào Mục 6 của Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá và chỉ ra rằng trong khi một số quốc gia đã có những bước phát triển quan trọng trong việc triển khai và áp dụng chính sách thuế thuốc lá, cả khu vực ASEAN nhìn chung phát triển vô cùng chậm trong một vài năm trở lại đây. Nguyên nhân chính là do sự phát triển kinh tế và thu nhập gia tăng.
“Hầu hết các quốc gia đều không có chính sách thuế thuốc lá dài hạn với điều chỉnh tài chính thường xuyên và các mục tiêu y tế công cộng. Những trở ngại lớn đối với các quốc gia bao gồm cấu trúc thuế không hiệu quả (ví dụ như hệ thống thuế nhiều tầng của Indonesia hoặc hệ thống thuế chỉ có thuế tương đối), quản lý thuế yếu và sự can thiệp của ngành Công nghiệp thuốc lá làm yếu đi các chính sách thuế hoặc làm giảm các nỗ lực thu thuế”, bà Sophapan Ratanachena - Quản lý chương trình thuế thuốc lá của SEATCA cho biết.
Kết quả chính của bản báo cáo bao gồm: Thuốc lá đang trở nên ngày càng dễ mua tại các nước ASEAN; Tại khu vực ASEAN, Thái Lan hiện đang có mức thuế bán lẻ cao nhất (70%), tiếp theo là Singapore (66.2%) và Brunei (62%). Trái lại, các nước với mức thuế thấp bao gồm Campuchia (25-31.1%) và Lào (16-19.7%). Chỉ có 4 nước (Brunei, Phillipines, Malaysia, Singapore) trong 10 nước trong khu vực ASEAN đánh thuế tất cả các mặt hàng thuốc lá. Lào, Philippines, Thái Lan và Việt Nam đã có quy định trích phần thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cho mục tiêu nâng cao sức khỏe và nâng cao bảo hiểm y tế toàn dân.
Dựa vào các hướng dẫn quốc tế, bản báo cáo kêu gọi Chính phủ các nước triển khai các chính sách thuế thuốc lá dài hạn bao gồm các mục tiêu y tế công cộng. Áp dụng hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt đơn nhất hoặc hệ thống thuế hỗn hợp bao gồm quy định mức sàn thuế thấp nhất đối với thuốc lá. Đánh thuế tất cả các mặt hàng thuốc lá. Đồng thời, yêu cầu giấy phép cho tất cả các giai đoạn của việc sản xuất và buôn bán thuốc lá. Tất cả các công ty thuốc lá nộp bản báo cáo tài chính định kỳ. Thiết lập hệ thống theo dõi bao gồm đóng dấu với danh định duy nhất để làm giảm rủi ro và hỗ trợ trong việc điều tra buôn bán thuốc lá lậu. Cấm thuốc lá miễn thuế. Triển khai bộ quy tắc ứng xử đối với các bộ, ngành và cán bộ Nhà nước nhằm nghiêm cấm những tương tác không cần thiết giữa Chính phủ và ngành Công nghiệp thuốc lá.
“Tăng thuế cao, tăng cường quản lý thuế thuốc lá và bảo vệ chính sách thuế khỏi các tác động của ngành Công nghiệp thuốc lá có tầm quan trọng ngang nhau trong việc bảo vệ tính mạng của người dân, tăng nguồn thu ngân sách Nhà nước và quản lý buôn bán thuốc lá lậu”, bà Ratanachena cho hay.
Theo bà Ratanachena: “Thông tin này cũng tương đồng với nghị quyết tháng 6/2017 của Hội đồng Kinh tế và Xã hội Liên Hiệp Quốc (ECOSOC) nhằm chú trọng vào nghị trình Addis Ababa. Nghị trình này nhận định rằng thuế thuốc lá là một phương pháp quan trọng và có hiệu quả trong việc giảm sử dụng thuốc lá và giá thành chăm sóc sức khỏe, đồng thời là một nguồn thu nhập công để phục vụ cho mục đích phát triển tại nhiều quốc gia. Bên cạnh đó, nghị trình cũng khuyến khích các cơ quan của Liên Hiệp Quốc phát triển và triển khai các chính sách phòng, chống sự can thiệp của ngành Công nghiệp thuốc lá để đảm bảo sự tách biệt nhất quán và hiệu quả giữa những hoạt động của Liên Hiệp Quốc và ngành Công nghiệp thuốc lá”.
Các chuyên gia về thuế thuốc lá đến từ Campuchia, Indonesia, Lào, Myanmar và Việt Nam đã gặp mặt tại Siem Reap để trao đổi thông tin, chuyên môn và kinh nghiệm tốt trong việc quản lý thuế thuốc lá, nhận định các thiếu sót cũng như các giải pháp trong việc nâng cao quản lý thuốc lá tại ASEAN.
