Là một tổ chức liên chính phủ trong đó các thành phần công và tư cùng hợp tác để phát triển viễn thông thế giới, nhiệm vụ của Liên minh bao gồm các mảng sau:
- Mảng kĩ thuật: xúc tiến phát triển để vận hành hiệu quả, sử dụng các tính năng và dịch vụ viễn thông
- Mảng phát triển: xúc tiến việc phát triển viễn thông ở các nước đang phát triển và mở rộng lợi ích của viễn thông cho con người ở khắp mọi nơi
- Mảng chính sách: xúc tiến việc áp dụng một giải pháp rộng cho các vấn đề viễn thông trong xã hội và kinh tế thông tin toàn cầu.
Được thành lập trên nguyên tắc hợp tác quốc tế giữa các chính phủ (quốc gia thành viên) và các thành phần tư nhân (thành viên lĩnh vực, liên kết và giới học viện), ITU là diễn đàn cấp cao toàn cầu trong đó các bên cùng làm việc để đạt được sự đồng thuận đối với các vấn đề ảnh hưởng đến xu hướng tương lai của nền công nghiệp ICT.
Với nhiệm vụ và nguyên tắc làm việc như trên, để triển khai nhiệm vụ của mình ITU cũng đóng vai trò là nhà xuất bản hàng đầu thế giới về công nghệ thông tin và truyền thông với 150 năm kinh nghiệm kể từ khi thành lập tới nay. Số lượng các tài liệu xuất bản cũng như số lượng người đọc đang liên tục phát triển.
Bên cạnh các khuyến nghị của ITU-R, ITU-T vốn đã quen thuộc với tư cách là các tiêu chuẩn quốc tế, ITU còn có rất nhiều tài liệu xuất bản có giá trị khác. Để phục vụ cộng đồng đi biển, các xuất bản của ITU-R về hàng hải cũng là một bộ sưu tập quan trọng thể hiện bằng số lượng bạn đọc đặt mua gia tăng hàng năm, các thuyền bè ra khơi không thể thiếu được ấn phẩm này. Nhờ có hệ thống MARS của ITU mà đội cứu hộ và tìm kiếm có thể cập nhật được thông tin từ có sở dữ liệu trạm tầu và cho phép vận hành tốt hoạt động của mình.
ITU có nhiều loại sản phẩm tài liệu đặc biệt về viễn thông. Các chủ đề của sản phẩm tài liệu dải rộng từ vấn đề quản lý phổ tần và thông tin vệ tinh cho đến các chỉ số viễn thông và vấn đề chính sách, phát triển. Các tài liệu xuất bản của ITU được xây dựng cập nhật và phản ánh các chủ đề đang được quan tâm như an ninh mạng, thư rác và tội phạm mạng, sử dụng ICT để chiến đấu với sự thay đổi khí hậu, thu hẹp khoảng cách số, quản lý viễn thông khẩn cấp, tiêu chuẩn cho mạng thế hệ mới ... Phần lớn các tài liệu của ITU được xuất bản hiện nay có thêm phiên bản điện tử, một số có dạng bản in và đĩa CD/DVD. Nhiều tài liệu được dịch sang 6 ngôn ngữ chính thức của ITU (Ả rập, Trung Quốc, Anh, Pháp, Nga và Tây Ban Nha).
Tình hình khai thác và sử dụng kho tài liệu của ITU
Với vai trò nêu trên của ITU, nhằm hỗ trợ cho các nước đang phát triển thu hẹp khoảng cách số, các lĩnh vực hoạt động tiêu chuẩn hóa viễn thông (ITU-T) và phát triển viễn thông (ITU-D) đang ngày càng tạo điều kiện để các tài nguyên, các tài liệu xuất bản của ITU được phổ biến và sử dụng rộng rãi.
Trong những năm gần đây, ITU-T đã miễn phí truy cập cho rất nhiều tài liệu, trong đó có các khuyến nghị kĩ thuật, các sổ tay kỹ thuật, các cơ sở dữ liệu… Bên cạnh đó, ITU-D cũng cung cấp miễn phí nhiều tài liệu xuất bản và sách hữu ích như: các tài liệu về chính sách và thị trường, phát triển công nghệ, ứng dụng ICT, bảo mật mạng lưới, viễn thông khẩn cấp…. Các tài liệu và các xuất bản trên đều được xây dựng bởi rất nhiều chuyên gia trong lĩnh vực liên quan và dựa trên quá trình nghiên cứu của các nhóm nghiên cứu và thực tiễn triển khai.
Trong những năm qua, Việt Nam đã tham gia tích cực và có trọng tâm hơn vào các hoạt động của ITU nói chung và ITU-T, ITU-D, ITU-R nói riêng. Các cán bộ trong Bộ cũng đã nhiều người đăng kí tài khoản TIES của ITU để có thể truy cập vào các tài liệu và tài nguyên của ITU. Tuy nhiên, hiện tại số lượng truy cập các tài liệu và các xuất bản vẫn chưa nhiều vì còn nhiều người chưa biết đến. Do vậy, việc tổng hợp, giới thiệu các tài liệu của ITU-T và ITU-D là rất cần thiết, nhằm tận dụng hiệu quả các tài nguyên miễn phí của ITU. Đây là các nguồn tài liệu quý, rất cần thiết cho các cán bộ của Bộ trong việc nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn cũng như nghiên cứu xây dựng chính sách và triển khai mạng lưới.
Trên cơ sở đó, bài viết này tổng hợp, giới thiệu kho tài liệu và cơ sở dữ liệu miễn phí, các công cụ hữu ích trên mạng của ITU để các đơn vị trong Bộ sử dụng, tham khảo, cập nhật thông tin về chính sách và công nghệ, áp dụng trong công việc chuyên môn.
Phân loại tài liệu, xuất bản phẩm theo cơ cấu tổ chức của ITU
Trong cơ cấu tổ chức hiện nay, ITU được phân ra 3 Lĩnh vực chính là: Lĩnh vực Thông tin vô tuyến (ITU-R), Lĩnh vực Tiêu chuẩn hoá Viễn thông (ITU-T) và Lĩnh vực Phát triển viễn thông (ITU-D). Ngoài ra còn có Văn phòng Liên minh (SG). Sau đây sẽ tổng hợp, phân loại các tài liệu, sản phẩm xuất bản theo cơ cấu tổ chức của ITU:
- Các tài liệu xuất bản của văn phòng liên minh (SG- Secretariat General)
Các tài liệu xuất bản của Văn phòng ITU được chia thành 4 loại chính như sau:
- Các tài liệu chung: bao gồm tờ báo tháng của ITU (ITU News) theo chủ đề được xuất bản hàng tháng, các ấn phẩm với nội dung tổng hợp hoặc theo một chủ đề đặc biệt nào đó. Các tài liệu này được xuất bản dưới dạng bản in, riêng ITU News thì có thể đăng kí mua theo năm còn các ấn phẩm khác thì tùy từng loại có thể được cung cấp miễn phí hoặc phải đặt mua.
- Các tài liệu hội nghị: bao gồm các văn kiện của các hội nghị toàn quyền ITU, văn kiện của Hội nghị Thế giới về viễn thông quốc tế (WCIT), Thể lệ Viễn thông quốc tế, Văn kiện cơ bản của ITU (gồm hiến chương, công ước, thể lệ chung), Các nghị quyết và quyết định của Hội đồng xuất bản cập nhật theo từng năm... Các tài liệu này thường được cung cấp miễn phí ở dạng bản mềm và có tính phí đối với bản in.
- Các tài liệu phân tích chính sách và thị trường: bao gồm các tài liệu trình bày các chương trình sáng kiến của ITU về một số chủ đề cụ thể được nhiều người quan tâm với các bài học kinh nghiệm ở một số nước; Các báo cáo cập nhật một số kết quả của Hội nghị thượng đỉnh thế giới về xã hội thông tin WSIS; báo cáo kết quả của một số hội thảo quan trọng có nội dung đang được quan tâm. Các tài liệu này có thể được cung cấp miễn phí (bản mềm) hoặc có tính phí tùy vào mỗi tài liệu cụ thể.
- Các tài liệu về triển lãm viễn thông (ITU Telecom): là các brochure và tài liệu có chủ đề được lựa chọn được xuất bản nhân dịp triển lãm viễn thông. Các tài liệu này được cung cấp miễn phí.
- Các tài liệu xuất bản của lĩnh vực tiêu chuẩn ITU-T
Các tài liệu xuất bản của ITU-T được phân loại thành 5 loại chính như sau:
- Các quy chế: gồm văn kiện của các Hội nghị tiêu chuẩn hóa viễn thông thế giới WTSA, là các tài liệu có tính phí.
- Các khuyến nghị ITU-T và các phần mềm liên quan: được cung cấp trong đĩa CD (có tính phí) và bản mềm (miễn phí). Liên kết sau đây cho phép tải miễn phí hơn 4000 Tiêu chuẩn/khuyến nghị đang có hiệu lực của ITU-T: http://www.itu.int/ITU-T/recommendations/index.aspx. Công cụ Advanced Search cho phép tìm kiếm tiêu chuẩn theo số seri, theo tiêu đề:
- Sổ tay kĩ thuật (handbook): gồm các tài liệu xuất bản theo các chủ đề được nhiều người quan tâm về các nghiên cứu, hướng dẫn triển khai... Các chủ đề tiêu biểu bao gồm: quy hoạch mạng, an ninh mạng, bảo vệ chống lại ảnh hưởng của điện từ trường, chất lượng dịch vụ, phương pháp đo... Hầu hết các tài liệu này có thể được tải miễn phí đối với bản mềm hoặc mất phí mua bản in tuy nhiên phí khá thấp (so với các handbook của ITU-R). Toàn bộ danh sách các handbook ITU-T đã xuất bản được nêu trong trang liên kết sau đây: http://www.itu.int/pub/T-HDB trong đó rất nhiều tài liệu miễn phí hay. Bên cạnh đó còn có nhiều bài viết và hướng dẫn kĩ thuật (technical paper and tutorial) theo các chủ đề chuyên sâu về kĩ thuật được cung cấp hoàn toàn miễn phí: http://www.itu.int/pub/T-TUT.
- Bản tin hoạt động (Bullentin): là ấn phẩm được xuất bản hai tuần một lần bao gồm các thông tin về vận hành, khai thác và quản lý mạng; thông tin về các dịch vụ mới do các nước, các đại lý được công nhận (ROA) và các nhà cung cấp dịch vụ, các tổ chức liên quan đến dịch vụ viễn thông cung cấp. Hiện nay Bullentin được cung cấp hoàn toàn miễn phí dưới dạng bản mềm: http://www.itu.int/pub/T-SP.
- Biên bản cuộc họp (proceeding): của các sự kiện Kaleidoscope hàng năm do ITU tổ chức và của các nhóm tiêu điểm nào đó trong ITU-T, được cung cấp miễn phí: http://www.itu.int/pub/T-PROC.
- Dữ liệu đo kiểm: dùng để làm mẫu đo kiểm dịch vụ truyền hình ảnh/dữ liệu, được cung cấp miễn phí: http://www.itu.int/net/itu-t/sigdb/menu.aspx
Các tài liệu xuất bản của lĩnh vực phát triển ITU-D
Các tài liệu xuất bản của ITU-D được chia thành 7 loại chính như sau:
- Tài liệu về kinh tế và tài chính: chủ yếu là các tài liệu từ trước (1999-2006) trong đó cũng có một số tài liệu cho tải miễn phí.
- Tài liệu về thống kê và các chỉ số: được xuất bản dưới dạng đĩa CD hoặc/và bản cứng, được cập nhật hàng năm, bao gồm nhiều tài liệu cho tải miễn phí như tài liệu về các chỉ số thống kê chính. Các tài liệu này được liệt kê trong liên kết: http://www.itu.int/pub/D-IND.
- Tài liệu về chính sách quản lý: gồm các chủ đề về cải tổ viễn thông, chính sách viễn thông, nhiều tài liệu cho phép tải miễn phí còn lại là mất phí: http://www.itu.int/pub/D-FIN.
- Tài liệu của các nhóm nghiên cứu: gồm báo cáo về các vấn đề nghiên cứu (study question) thuộc nhóm nghiên cứu SG1 và SG2 của ITU-D. Đa số các tài liệu này được cung cấp miễn phí dưới dạng bản mềm.
- Tài liệu Hội nghị: báo cáo và văn kiện của Hội nghị phát triển viễn thông thế giới WTDC, được cung cấp miễn phí dưới dạng bản mềm và có tính phí với bản cứng hay đĩa CD.
- Sổ tay kĩ thuật (handbook): gồm nghiên cứu và hướng dẫn triển khai về các chủ đề: viễn thông khẩn cấp, mạng IP, nhiều tài liệu cho phép tải miễn phí còn lại là mất phí.
- Tài liệu về các ứng dụng điện tử: gồm các nghiên cứu và hướng dẫn triển khai các ứng dụng điện tử như E-health, E-enviroment, E-government.. trong đó đa số được cung cấp miễn phí.
Các tài liệu xuất bản của lĩnh vực vô tuyến ITU-R
Các tài liệu xuất bản của ITU-R được chia thành 7 loại chính như sau:
- Tài liệu xuất bản chung: bao gồm một số ấn phẩm của ITU-R xuất bản định kì như: báo cáo các hoạt động của các nhóm nghiên cứu ITU-R, báo cáo của ITU-R về vấn đề ICT và sự biến đối khí hậu ... Các tài liệu này có thể được tải miễn phí.
- Tài liệu xuất bản về Thể lệ: bao gồm Thể lệ thông tin vô tuyến (RR) được xuất bản cập nhật sau mỗi kì Hội nghị thông tin vô tuyến WRC (miễn phí bản mềm); Quy chế của Ủy ban vô tuyến (RB) và Lịch phát thanh sóng cao tần được xuất bản hàng năm. Các tài liệu này có thể được tải bản mềm miến phí (http://www.itu.int/pub/R-REG) và có thể đặt mua bản cứng theo từng năm.
- Tài liệu Hội nghị: bao gồm văn kiện của các Hội nghị thông tin vô tuyến thế giới (WRC); văn kiện của các hội nghị thông tin vô tuyến khu vực về một số chủ đề nhất định; báo cáo của cuộc họp CPM lên Hội nghị WRC. Các tài liệu này đều phải mất phí để mua.
- Tài liệu xuất bản dịch vụ: gồm các thông tin được xuất bản phục vụ việc áp dụng Thể lệ thông tin vô tuyến như danh sách trạm tầu, trạm bờ và số nhận dạng di động hàng hải; hướng dẫn sử dụng các dịch vụ hàng hải vệ tinh di động; Thông tư thông tin tần số quốc tế (IFIC) (đối với dịch vụ vệ tinh và dịch vụ mặt đất). Các tài liệu này được xuất bản hàng năm, có thể tải bản mềm miễn phí (http://www.itu.int/pub/R-SP ) và thường được các thành viên của ITU-R đặt mua bản cứng định kì.
- Tài liệu về khuyến nghị ITU-R: gồm tập hợp các khuyến nghị và báo cáo hiện tại đang có hiệu lực của ITU-R, đa số khuyến nghị có thể tải miễn phí ( http://www.itu.int/pub/R-REC ) còn lại có thể đặt mua đĩa CD hàng năm hoặc theo từng bản riêng lẻ.
- Sổ tay kĩ thuật (handbook): gồm thông tin về các nghiên cứu, vận hành và thực hành kĩ thuật thông tin vô tuyến cần thiết cho các kĩ sư vô tuyến, người làm kế hoạch hệ thống hay các cán bộ thiết kế, sử dụng dịch vụ và hệ thống trong đó đặc biệt lưu ý đến yêu cầu của các nước đang phát triển. Một số chủ đề điển hình của các sổ tay: quản lý và giám sát tần số, phương pháp truyền sóng, các dịch vụ vệ tinh cố định, dịch vụ mặt đất (bao gồm IMT), phát thanh truyền hình. Nhiều tài liệu sổ tay này cho phép tải miễn phí bản mềm (http://www.itu.int/pub/R-HDB), còn lại có thể để đặt mua bản cứng.
- Phần mềm và cơ sở dữ liệu: gồm cơ sở dữ liệu về mạng không gian (cung cấp miễn phí với tài khoản TIES) và bản đồ số ITU (IDWM) (mất phí).
- Các nghị quyết của ITU-R: được cung cấp miễn phí.
Hướng dẫn thủ tục truy cập miễn phí và mua tài liệu ITU
Dựa trên chi phí sử dụng thì các tài liệu và xuất bản phẩm của ITU được phân thành 02 loại là: tài liệu miễn phí và tài liệu mất phí.
- Đối với tài liệu miễn phí, đa số có thể truy cập trực tiếp tài liệu bằng cách tải file về mà không cần đăng nhập bằng tài khoản. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp (nhất là đối với các tài liệu trong cuộc họp) thì cần có tài khoản TIES của ITU để đăng nhập và tải tài liệu. Tài khoản TIES là thông tin gồm tên truy nhập và mật khẩu được cung cấp cho các nhân viên làm việc cho các thành viên ITU (bao gồm quốc gia thành viên, thành viên lĩnh vực hoặc thành viên liên kết) để sử dụng một số dịch vụ của ITU trên mạng trong đó bao gồm việc tải tài liệu, thông báo email tự động, công cụ trực tuyến trên mạng ... Có thể đăng kí tài khoản TIES bằng cách gửi form tại địa chỉ http://www.itu.int/online/mm/scripts/reg.screen1.html?_languageid=1, tiếp theo đầu mối liên lạc (focal point) của mỗi thành viên (ở Việt Nam thì focal point là Vụ Hợp tác quốc tế) sẽ nhận được email thông báo về việc có thành viên của Việt Nam đăng kí tài khoản TIES và sẽ xác nhận tư cách thành viên, sau đó tài khoản TIES sẽ được tạo và thông báo cho người đăng kí thông qua email. Các tài liệu miễn phí đều đã được liệt kê trong phần phân loại tài liệu theo cơ cấu tổ chức của ITU ở trên, bạn đọc có thể tìm theo các chủ đề quan tâm trong trang web của ITU theo từng lĩnh vực (T, R, D).
- Đối với tài liệu mất phí: ITU cung cấp dịch vụ đăng kí mua tài liệu trên mạng tại trang web: http://www.itu.int/en/publications/Pages/default.aspx trong đó bao gồm đăng kí mua tài liệu định kì, tài liệu bản cứng, tài liệu trong đĩa CD và tài liệu tải về trực tiếp. Liên kết trên cũng bao gồm hướng dẫn cách thức mua tài liệu. Các bước để thực hiện để mua tài liệu tải về trực tiếp bao gồm: lựa chọn tài liệu cần, cho tài liệu vào giỏ mua hàng điện tử, chọn phương thức thanh toán (hoặc tiếp tục chọn tài liệu cần mua), lấy tài liệu bằng cách tải về trực tiếp.
Kết luận
Thông qua việc phân loại và hệ thống tài liệu và sản phẩm xuất bản theo cơ cấu tổ chức của ITU (SG, ITU-R, ITU-T, ITU-D) ở trên, có một số nhận xét như sau:
- Các tài liệu của ITU bao gồm 5 loại chính có thể khai thác: Tài liệu hội nghị (văn kiện, báo cáo hội nghị); Tài liệu nghiên cứu phân tích theo chủ đề (do một nhóm chuyên gia thực hiện); Sổ tay kĩ thuật (bao gồm các tài liệu hướng dẫn triển khai); Cơ sở dữ liệu (gồm hình ảnh, dữ liệu, các chỉ số thống kê) và Các khuyến nghị (tiêu chuẩn của các nhóm nghiên cứu).
- Tài liệu do ITU-T, ITU-D, ITU-R xuất bản thường bao gồm các nội dung về chính sách, kĩ thuật, hướng dẫn triển khai, các tiêu chuẩn, cơ sở dữ liệu thống kê ... là nguồn tham khảo rất tốt cho các cán bộ trong ngành. Đặc biệt các tài liệu này đa số được cung cấp miễn phí dưới dạng bản mềm (cho phép tải về từ trang web của ITU).
- Tài liệu do ITU-R xuất bản kể cả các khuyến nghị và cơ sở dữ liệu đều phải mất phí khá cao để mua do các nội dung của các tài liệu liên quan đến thủ tục, quy định sử dụng tài nguyên tần số và quỹ đạo vệ tinh, hướng dẫn áp dụng thể lệ thông tin vô tuyến điện.. Đây đều là các nội dung quan trọng, liên quan đến quyền lợi trực tiếp của các thành viên nên các cơ quan liên quan ở mỗi nước lựa chọn thường lựa chọn các tài liệu cần thiết và đặt mua định kì để sử dụng trong nghiệp vụ.
Tóm lại, kho tài liệu (tài liệu, xuất bản phẩm và cơ sở dữ liệu) miễn phí của cả ba lĩnh vực hoạt động của ITU (T, D, R) là nguồn tài nguyên sẵn có, bổ ích để khai thác, tham khảo và sử dụng.
