Anh hùng Lao động Đặng Văn Thân, người tạo cú huých quan trọng cho ngành Viễn thông Việt Nam

Đồng chí Đặng Văn Thân trong buổi lễ nhận danh hiệu cao quý Anh hùng Lao động

Đồng chí Đặng Văn Thân, sinh ngày 06/11/1932 tại xã Phước Long, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre (nay là xã Phước Long, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre) trong một gia đình, quê hương giàu truyền thống yêu nước và đấu tranh cách mạng.

Năm 1967, sau khi tốt nghiệp đại học tại Liên Xô cũ trở về nước, đồng chí công tác tại Viện Khoa học - Kỹ thuật Bưu điện thuộc Tổng cục Bưu điện. Sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước kết thúc thắng lợi, đất nước thống nhất, đồng chí được cử trở lại miền Nam công tác với cương vị Giám đốc Trung tâm viễn thông III.

Năm 1984, đồng chí được điều động ra Hà Nội và giữ trọng trách Quyền Tổng cục trưởng, rồi Tổng cục trưởng Tổng Cục Bưu điện, Bí thư Ban cán sự Đảng Tổng cục Bưu điện, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VI, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII, Đại biểu Quốc hội khoá VII. Đây cũng là thời kỳ đất nước ta bắt đầu bước vào công cuộc Đổi mới trong điều kiện bị bao vây cấm vận, nền kinh tế còn nghèo nàn, lạc hậu, cơ sở vật chất của ngành Bưu điện vừa thiếu thốn vừa có trình độ kỹ thuật thấp, doanh thu chủ yếu đến từ các dịch vụ phát hành báo chí và bán tem thư… Đây chính là những khó khăn, thách thức lớn cho ngành Bưu điện.

Đi thẳng vào công nghệ hiện đại

Năm 1986 là thời điểm viễn thông Việt Nam đứng trước đòi hỏi quyết liệt về đổi mới công nghệ và dịch vụ. Sự đòi hỏi quyết liệt đó đặt người tổng tư lệnh ngành trước sự lựa chọn sống còn là tiếp tục sử dụng công nghệ analog hay đi thẳng vào công nghệ số. Muốn có công nghệ mới thì phải có nguồn lực, cụ thể là ngoại tệ. Nhưng lúc đó, Việt Nam đang bị cấm vận, ngành Bưu điện càng không có ngoại tệ. Trong khi mạng analog tại Việt Nam vẫn còn khá hiện đại so với các nước xã hội chủ nghĩa, đúng thời điểm không có vốn đầu tư mà lại bỏ đi mua thiết bị mới nên nhiều người băn khoăn.

Chỉ có một cách là hợp tác với các hãng công nghệ lớn cũng đang nhìn thấy tiềm lực của Việt Nam là một thị trường hấp dẫn. Nhưng ở thời điểm đó, hợp tác các nước phát triển là việc nhạy cảm, nên thuyết phục để thuận trên, thuận dưới, thuận trong, thuận ngoài là việc dường như bất khả thi, nhưng Tổng cục trưởng Tổng cục Bưu điện Đặng Văn Thân đã vượt qua.

Ông Đặng Văn Thân tháp tùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp thăm Hệ thống Tổng đài Telex Eltex V alpha Bưu điện Hà Nội (tháng 12/1989)

Với tinh thần năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, đồng chí Đặng Văn Thân đã cùng với tập thể lãnh đạo ngành Bưu điện dũng cảm lựa chọn bước đi chiến lược, mang tính đột phá, phá được thế bao vây cấm vận, đưa công nghệ hiện đại nhất vào Việt Nam, đó là: Bỏ qua công nghệ trung gian, đi thẳng vào công nghệ hiện đại theo hướng số hóa, tự động hóa và đa dịch vụ.

Vượt qua nhiều quan điểm cho rằng, Việt Nam còn nghèo, không có tiền đầu tư, nên tận dụng hệ thống tổng đài analog của một số nước chuyển giao, Tổng Cục trưởng Tổng cục Bưu điện Đặng Văn Thân đã quyết định chọn công nghệ digital, đi thẳng vào hiện đại hóa. Sau này, lịch sử ngành đã chứng minh quan điểm, tầm nhìn của đồng chí Đặng Văn Thân là đúng, đã tạo nên cuộc cách mạng trong ngành Bưu điện.

Những giải pháp mà đồng chí Đặng Văn Thân cùng với tập thể lãnh đạo Tổng cục Bưu điện kiên quyết thực hiện đã tạo tiền đề cho các kế hoạch tăng tốc phát triển ngành thắng lợi, góp phần để ngành Bưu điện đạt được những kết quả đột phá về phát triển cơ sở hạ tầng thông tin, đặc biệt là các chỉ tiêu về tăng trưởng tài sản, doanh thu, nộp ngân sách. Ngành Bưu điện là một trong những ngành đi đầu trong sự nghiệp đổi mới, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vị thế của ngành Bưu điện Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao.

Tại thời điểm đồng chí Ba Thân và lãnh đạo Tổng cục Bưu điện quyết định sử dụng công nghệ digital, có tới trên 90% mạng điện thoại cố định trên thế giới đang sử dụng công nghệ analog, nhưng chúng ta đã quyết định chuyển sang công nghệ digital.

Với tinh thần năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, đồng chí Đặng Văn Thân đã cùng với tập thể lãnh đạo ngành Bưu điện dũng cảm lựa chọn bước đi chiến lược, mang tính đột phá, phá được thế bao vây cấm vận, đưa công nghệ hiện đại nhất vào Việt Nam

Lúc khó khăn thì cần thể chế, giải pháp đột phá

Trong thời kỳ ngành Bưu điện thực hiện đổi mới, tiến thẳng vào công nghệ digital, đất nước ta vẫn bị Mỹ áp dụng bao vây, cấm vận. Lúc này, trở ngại lớn nhất để ngành viễn thông phát triển, tiến lên chính là vốn đầu tư, công nghệ và con người. Trong đó, đặc biệt là vốn đầu tư. Vấn đề đặt ra là phải tìm giải pháp tạo vốn để đầu tư phát triển ngành trong lúc đất nước còn rất nghèo, điều kiện bảo lãnh qua ngân hàng để vay vốn nước ngoài chưa có, tài sản thế chấp không có gì. Bên cạnh đó cũng phải tính đến việc phải làm thế nào để các thế hệ sau khỏi chịu nợ nần,...

Trong hoàn cảnh khó khăn như vậy, đồng chí Đặng Văn Thân cùng tập thể lãnh đạo ngành bưu điện đã cùng bàn bạc, quyết định các giải pháp chính cần phải thực hiện:

Một là, mạnh dạn xin và được Nhà nước cho phép hoạt động theo cơ chế tự vay, tự trả với sự bảo lãnh của Nhà nước.

Hai là, mạnh dạn tìm các đối tác nước ngoài, những tập đoàn viễn thông mạnh, có tiềm lực về vốn và công nghệ cao để hợp tác; lấy viễn thông quốc tế làm khâu đột phá để thu hút vốn nước ngoài phục vụ đầu tư phát triển trong nước. Nghĩa là thực hiện phương châm “lấy ngoài nuôi trong”.

Với tinh thần bứt phá khỏi tư tưởng ỷ lại, chờ đợi cấp trên, chờ đợi đầu tư của Nhà nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự chỉ đạo quyết liệt của đồng chí Đặng Văn Thân, ngành Bưu điện đã thông qua hợp tác quốc tế, thông qua cơ chế tự vay tự trả để tạo nguồn vốn phát triển ngành Bưu điện; nhạy bén, kịp thời vận dụng phương thức thu cước các cuộc gọi từ người bị nhận ở nước ngoài để tăng nguồn ngoại tệ; lấy viễn thông quốc tế làm khâu đột phá để phát triển ngành, tranh thủ được viện trợ ODA và đề xuất một số cơ chế tạo vốn nhanh chóng từ các khoản vay nước ngoài được Nhà nước bảo lãnh và do ngành Bưu điện tự trả.

Chính nhờ chủ trương này mà ngành Bưu điện đã bứt phá, huy động được nguồn lực để hiện đại hoá mạng lưới và xây dựng các doanh nghiệp viễn thông lớn mạnh sau này.

Đầu tư nước ngoài không chỉ để lấy vốn mà còn cả về công nghệ, dịch vụ và quản trị. Nhưng cho phép đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực viễn thông là rất nhạy cảm trong giai đoạn đó, Nếu chỉ làm những gì an toàn, ít rủi ro sẽ không thể có đổi mới hay kết quả đột phá. Đây không chỉ là vấn đề có tầm nhìn của đồng chí Ba Thân và tập thể Lãnh đạo Ngành mà còn là vấn đề về bản lĩnh, dám dấn thân chấp nhận cái mới, dám chịu trách nhiệm.

Tinh thần dám thử nghiệm cái mới không chỉ thể hiện ở việc lựa chọn công nghệ digital để phát triển mạng lưới mà còn thể hiện trong việc chúng ta có hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC) giữa Tổng cục Bưu điện với Telstra (Australia) vào năm 1988, một hình thức đầu tư nước ngoài chưa từng được áp dụng ở Việt Nam. Tiếp đó, năm 1995, Tổng công ty Bưu chính - Viễn thông Việt Nam cũng ký một hợp đồng hợp tác kinh doanh với hãng Comvik (Thụy Điển) để xây dựng nên mạng Mobifone hiện nay. Đây chính là tinh thần Nhà nước tiên phong thử nghiệm các mô hình mới, dẫn dắt thay đổi và mở lối cho các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam phát triển trong giai đoạn sau này.

Sự đúng đắn và thành tựu của những quyết định mang tính lịch sử của ngành Bưu điện đã được Đảng và Nhà nước ghi nhận, đánh giá cao với nhiều phần thưởng cao quý, đặc biệt Bưu điện là ngành kinh tế kỹ thuật đầu tiên được tặng thưởng Huân chương Sao vàng với thành tích tiên phong, đi đầu trong Đổi mới với những tiến bộ vượt bậc về công nghệ, dịch vụ và đóng góp không nhỏ cho sự phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã hội Chủ nghĩa, cá nhân đồng chí Đặng Văn Thân được phong tặng danh hiệu Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới.

Đổi mới viễn thông

Đổi mới viễn thông lần thứ nhất cách đây đã hơn 35 năm. Là chuyển đổi thiết bị viễn thông, hạ tầng viễn thông từ thế hệ cũ, lạc hậu analog sang thế hệ số. Cuộc đổi mới lần một đã xây dựng hạ tầng viễn thông Việt Nam hiện đại, đã giải quyết bài toán thông tin liên lạc cho toàn dân. Linh hồn, hạt nhân lãnh đạo của đổi mới lần một là Tổng cục trưởng Đặng Văn Thân - Nguyên Uỷ viên Trung ương Đảng, nguyên Đại biểu Quốc hội, Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới. Người trong ngành gọi một cách rất thân thương là anh Ba Thân, chú Ba Thân.

Đổi mới viễn thông lần thứ hai là chuyển đổi hạ tầng viễn thông thành hạ tầng số - hạ tầng của nền kinh tế số. Có thể coi đổi mới lần hai này là sự chuyển dịch qui mô lớn nhất, thay đổi bản chất của ngành viễn thông, mở ra không gian mới vô cùng to lớn cho ngành viễn thông, lớn hơn rất nhiều lần không gian thông tin liên lạc. Ý nghĩa của ngành viễn thông đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước cũng vì thế mà lớn hơn rất nhiều. Cơ hội cũng lớn hơn rất nhiều. Thị trường cũng lớn hơn rất nhiều. Trách nhiệm cũng lớn hơn rất nhiều. Ngành viễn thông đảm nhận một sứ mệnh mới: Xây dựng hạ tầng số hiện đại, bao gồm hạ tầng viễn thông và hạ tầng dữ liệu, dung lượng siêu lớn, băng thông siêu rộng, phổ cập, bền vững, xanh, mở, thông minh và an toàn.

Những bài học của cuộc đổi mới lần một của thế hệ Tổng cục trưởng Đặng Văn Thân sẽ vẫn còn nguyên giá trị cho lần hai này, đó là: Hạ tầng phải đi trước và đi nhanh, đi thẳng vào công nghệ hiện đại, đi trong nhóm đầu của thế giới, làm chủ công nghệ, quyết sách sáng suốt có tầm nhìn xa, huy động mọi nguồn lực, điều hành quyết liệt và qua thử thách này mà hình thành một thế hệ cán bộ giỏi cho ngành, cho đất nước.

Mỗi thế hệ phải kể được câu chuyện của thế hệ mình

Kế thừa quá khứ và mở ra tương lai. Mỗi thế hệ phải kể được câu chuyện của mình. Đó là cách mà chúng ta phát triển. Đó là cách mà dòng chảy lịch sử được tạo ra. Tạo ra sự phát triển mới, đột phá mới cho ngành Thông tin và Truyền thông là cách tốt nhất để thế hệ chúng ta nói lời cảm ơn với thế hệ đi trước.

10 năm, 20 năm tới sẽ là những chuyển dịch quan trọng: Từ hạ tầng viễn thông sang hạ tầng số; từ công nghệ thông tin sang công nghệ số; từ ứng dụng công nghệ thông tin sang chuyển đổi số; từ xử lý thông tin hữu hạn sang xử lý dữ liệu số vô hạn để sinh ra giá trị mới; từ phần mềm riêng lẻ sang nền tảng số; từ gia công, lắp ráp sang Make in VietNam; từ thị trường trong nước là chính sang thị trường quốc tế là chính; từ báo chí sang truyền thông số; công nghệ số trở thành lực lượng sản xuất cơ bản, nhân tài số trở thành nguồn lực cơ bản, đổi mới số trở thành động lực cơ bản cho sự phát triển.

Việc thì mới, thách thức thì mới, nhưng cách mà chúng ta tạo ra những chuyển dịch này thì không mới. Vẫn là tinh thần, đạo đức và phong cách của chú Ba Thân: “dám dấn thân”, “dám nghĩ”, “dám làm”, “dám đổi mới”, “dám chịu trách nhiệm”.

Chúng tôi, những người đồng chí, đồng nghiệp thế hệ sau xin tiếp bước các thế hệ đi trước, sẽ luôn đoàn kết nhất trí, cùng nhau xây dựng ngành Thông tin và Truyền thông ngày càng phát triển, vững mạnh, thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao phó, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện thắng lợi sự nghiệp Đổi mới đất nước do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo vì mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, vì một Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.

Nguyễn Mạnh Hùng

Uỷ viên Ban chấp hành Trung ương Đảng

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông