Cuốn “Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực Bà Rồng” đã bị thu hồi vì nhiều lỗi chuyển ngữ và thông tin lịch sử không chính xác. Ảnh: Nguyễn Vĩnh Nguyên
NXB bán giấy phép cho nhà sách tư nhân
Hiện nay, cơ chế in sách liên kết giữa các NXB và giới làm sách tư nhân đang rất phát triển. Nội dung và hình thức sách được quyết định bởi nhà sách tư nhân, NXB chỉ mang mác biên tập, duyệt và cấp giấy phép ấn hành. Tuy nhiên, việc NXB “đỡ đẻ” cho các nhà sách đã cho ra không ít những tác phẩm sách lỗi.
Mới đây nhất là cuốn Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực Bà Rồng của nữ tác giả Monique Brinson Demery (do Mai Sơn dịch, NXB Hội Nhà văn và Phương Nam Book hợp tác phát hành) đã bị thu hồi vì những lỗi chuyển ngữ và có nhiều thông tin lịch sử không chính xác. Bên cạnh cuốn sách nói trên, ấn phẩm Life Plaza (NXB Thanh niên cấp phép) cũng bị thu hồi với lý do vi phạm về thủ tục xuất bản.
Trước thời điểm thu hai ấn phẩm trên, Cục Xuất bản, In và Phát hành đã cho thu hồi nhiều cuốn sách sai phạm về nội dung, biên tập cẩu thả như: Bộ luật Dân sự và văn bản hướng dẫn thi hành 2014 (NXB Lao động - Xã hội) in hình diễn viên Công Lý, cuốn sách Văn hóa tộc người Việt Nam (tác giả Nguyễn Từ Chi), Văn hóa Việt Nam (của GS. Trần Quốc Vượng) của NXB Thời đại; Những vị tướng lừng danh trong lịch sử dân tộc, NXB Văn hóa - Thông tin; Mười vạn câu hỏi vì sao của NXB Hồng Đức…
Ông Phạm Quang Huân, Trưởng ban biên tập Văn hóa Xã hội, NXB GTVT cho biết, bản thảo do phía nhà sách tổ chức từ nội dung cho đến khâu thiết kế maquette, bìa sách. Sau đó, phía nhà sách mang bản thảo đến NXB xin giấy phép. Theo luật, các NXB sẽ biên tập trước khi cấp phép, nhưng một số NXB làm qua loa, rút ngắn quy trình biên tập, không cần hậu kiểm nên dễ xảy ra sai sót, vi phạm luật xuất bản.
Ông Huân nhấn mạnh: “Các NXB thường thu phí cấp giấy phép xuất bản khoảng 4 - 6% giá bìa nhân với số lượng in. Tuy nhiên, có NXB chỉ thu 1 - 3%, nhưng cũng có NXB lại thu 6 - 8%, tùy vào việc thương lượng giữa đối tác liên kết và NXB”.
Theo ông Huân, các NXB có tên tuổi như: Chính trị quốc gia, Giáo dục, Kim Đồng, Lý luận chính trị thường biên tập rất kỹ trước khi cấp phép. Thậm chí, họ không hào hứng với việc liên kết nhưng một số NXB mới thành lập thì đa số bán giấy phép xuất bản cho các đơn vị nhà sách liên kết.
Làm nghiêm túc thì “đói” việc
Không ít cuốn sách nhảm nhí, sai sót, cẩu thả đã lọt ra ngoài thị trường dưới cái tên của những nhà xuất bản uy tín. Theo ông Nguyễn Hồng Kỳ, Tổng Biên tập - Phó giám đốc NXB GTVT cho biết, thực trạng sách ẩu hiện nay do các NXB không có nguồn lực, năng lực để tìm kiếm đề tài nội dung.
Theo số liệu của Cục Xuất bản - In và Phát hành, năm 2014 có 399 xuất bản phẩm vi phạm bị phát hiện xử lý, với các hình thức: Đình chỉ phát hành để sửa chữa (42 xuất bản phẩm), đình chỉ phát hành để thẩm định nội dung (12), đình chỉ phát hành thu hồi (13), không cho tái bản, nối bản (3), sửa chữa, đính chính lỗi sai (41), xuất bản sai thông tin (216), sai nội dung đăng ký (13), yêu cầu tái bản để sửa chữa (18). Trong năm 2015, các Sở TT&TT đã ban hành 85 quyết định xử phạt vi phạm và 19 nghìn xuất bản phẩm các loại bị tịch thu.
Trong khi đó, các đối tác liên kết có nội dung nhưng không có quyền hạn để xuất bản. Hai bên đều áp lực, nên không kiểm soát nội dung tác phẩm. Ngoài ra, NXB muốn làm nghiêm túc, thì đối tác liên kết sẽ chạy sang NXB khác, chính vì thế NXB nhiều khi phải dễ dãi với đối tác liên kết.
“NXB nào đủ tiềm lực, sức mạnh, họ sẵn sàng từ chối. Nhưng không phải NXB nào cũng làm được chuyện này, chính vì thế phải liên kết để sống. Thực tế cho thấy, hiện nay, có nhiều NXB đang bị cầm đằng lưỡi, họ đang đánh mất thương hiệu, đánh mất quy trình, buông lỏng quản lý, nguyên nhân sâu xa là bởi vì họ muốn lo cho đời sống của anh em, của cán bộ công nhân viên nên họ phải “xuống nước”. Ban đầu cho họ quyền làm vua nhưng rồi vì đói nên làm đầu sai”, ông Kỳ cho biết.
Theo ông Kỳ, NXB GTVT đọc rất kỹ và sẵn sàng không liên kết nếu bản thảo kém chất lượng, quá nhiều lỗi.
Dịch giả Nguyễn Việt Long cho rằng, nguyên nhân sách ẩu hiện nay là do NXB đói nên đã liên kết với các đối tác để làm sách. Có những đầu sách phải làm vội để ra thành phẩm, các khâu đọc duyệt bị rút ngắn. Trong khi đối tác liên kết hối thúc khiến NXB duyệt nhanh dẫn đến sự chủ quan, dễ dãi. Cùng đó là sự yếu kém của Luật Xuất bản, các đơn vị không thực hiện theo luật.
Ông Chu Văn Hòa, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành cho biết, hiện tượng sai phạm đã giảm dần. Ông khẳng định: Liên kết xuất bản là tốt và tạo cơ hội để xã hội hóa nhằm tạo sự đa dạng cho ngành xuất bản. Chính vì vậy, đây là thời điểm đặt ra những thách thức và cũng là thời cơ của ngành xuất bản, không có đất cho kiểu làm ăn chụp giật, cẩu thả.
Ông Hòa cũng chỉ ra trách nhiệm không phải duy nhất một cơ quan là Bộ Thông tin và Truyền thông mà cần sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và hệ thống ngành dọc. Đặc biệt, các cơ quan chủ quản là nơi được Nhà nước cho phép thành lập các NXB phải đầu tư con người, đội ngũ cho các NXB.
