Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được phê duyệt tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ đã xác định quan điểm sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, hành động đồng bộ ở các cấp và sự tham gia của toàn dân là yếu tố bảo đảm sự thành công của chuyển đổi số.
Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được phê duyệt tại Quyết định số 411/QĐ-TTg ngày 31/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ xác định rõ giải pháp tổ chức Tổ công nghệ số cộng đồng đến từng khối phố, thôn, bản với các tổ viên là cán bộ kiêm nhiệm và các thành viên tại chỗ năng nổ, nhiệt tình, được đào tạo về kỹ năng số để phổ biến hướng dẫn, trợ giúp người dân sử dụng công nghệ số và các nền tảng số “Make in Việt Nam”, hình thành mạng lưới triển khai công nghệ rộng khắp trên toàn quốc.
Thực hiện chủ trương nêu trên, ngày 05/3/2022, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Văn bản số 793/BTTTT-THH gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để hướng dẫn thí điểm triển khai Tổ công nghệ số cộng đồng (Tổ CNSCĐ) tại địa phương. Hơn 01 năm qua, các địa phương đã tích cực, nỗ lực thiết lập, đưa vào hoạt động các Tổ CNSCĐ, dần hình thành Mạng lưới triển khai, hỗ trợ thiết thực, hiệu quả công tác chuyển đổi số trên toàn quốc. Kết quả cụ thể như sau:
Một số kết quả đạt được
Đến nay, 63/63 tỉnh, thành phố đã thành lập các Tổ CNSCĐ đến từng thôn, tổ dân phố, khu dân cư, khóm, ấp dân cư với hơn 74.422 Tổ CNSCĐ và 348.362 thành viên, trong đó 52/63 tỉnh, thành phố hoàn thành 100% đến cấp xã. Mỗi Tổ CNSCĐ có khoảng 04 đến 09 thành viên, trong đó Tổ trưởng các tổ dân phố, Công an khu vực, Ban chấp hành Đoàn Thanh niên (các chi đoàn, đoàn cơ sở) và Doanh nghiệp công nghệ số là lực lượng nòng cốt.
Các thành viên của Tổ CNSCĐ có nhiệm vụ “đi từng ngõ, gõ từng nhà, hướng dẫn từng người” biết, hiểu và thực hiện 5 nội dung kỹ năng số cơ bản: (1) Sử dụng dịch vụ công trực tuyến; (2) Mua sắm trực tuyến; (3) Thanh toán trực tuyến; (4) Tự bảo vệ mình trên không gian mạng; (5) Sử dụng nền tảng số khác tùy đặc thù của địa phương.
Để trang bị, cập nhật kiến thức, kỹ năng cho các thành viên Tổ CNSCĐ, trong tháng 9/2022, Bộ Thông tin và Truyền thông đã phối hợp Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các địa phương, doanh nghiệp công nghệ số tổ chức phổ biến, tập huấn kỹ năng số cho 255.545 thành viên Tổ CNSCĐ tại 59/63 địa phương theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến.
Với sự hỗ trợ của Mạng lưới Tổ CNSCĐ, nhận thức, kỹ năng số cơ bản của người dân đã cải thiện, góp phần đạt được những thành quả ban đầu của công cuộc chuyển đổi số quốc gia, đặc biệt trong việc triển khai các nền tảng số quốc gia, quy mô toàn quốc, tác động trực tiếp tới quyền lợi, trách nhiệm của người dân như: Nền tảng VNeID, Nền tảng học trực tuyến MOOCs, Cổng dịch vụ công quốc gia, Nền tảng thanh toán trực tuyến, Nền tảng tuyển sinh trực tuyến, Nền tảng khám chữa bệnh từ xa...
Trong tiến trình ứng dụng công nghệ thông tin trước đây và chuyển đổi số hiện nay, đây là lần đầu tiên chủ trương từ Trung ương được lan tỏa nhanh chóng trong một thời gian rất ngắn. Thông qua Tổ CNSCĐ, các chủ trương, chính sách và chỉ đạo về công tác chuyển đổi số quốc gia từ Trung ương tới địa phương mà trực tiếp là người dân được triển khai nhanh chóng, hiệu quả và kịp thời. Đây là một kết quả đặc biệt đột phá. Tổ CNSCĐ mang tính toàn dân, là đặc trưng Việt Nam, là điểm khác biệt của Việt Nam, là tiền đề cho những kết quả đột phá về chuyển đổi số trong tương lai.
Bài học kinh nghiệm chung
Đây là một số bài học chung đúc kết từ các địa phương đã triển khai bước đầu có hiệu quả hoạt động của Tổ CNSCĐ:
a) Chiến lược “mưa dầm thấm lâu”
- Chuyển đổi số là một quá trình, khó khăn lớn nhất là thay đổi nhận thức của người dân; thách thức lớn nhất là thay đổi thói quen của người dân; điều kiện cần thiết nhất là người dân có kỹ năng số. Quá trình triển khai nhiệm vụ của các thành viên Tổ CNSCĐ không tránh khỏi nhiều khó khăn, thậm chí hoạt động miệt mài nhưng hiệu quả chưa thấy được ngay, chưa được cộng đồng, xã hội, chính quyền ghi nhận ngay. Chính vì vậy, hoạt động của Tổ CNSCĐ là chặng đường dài, đòi hỏi sự kiên trì, nhiệt huyết của chính các thành viên Tổ CNSCĐ, hay nói cách khác là “mưa dầm thấm lâu”.
- Bồi dưỡng, tập huấn cần thiết tổ chức thường xuyên, nhưng phải trọng tâm theo chuyên đề. Các thành viên Tổ CNSCĐ hoạt động kiêm nhiệm nên việc bố trí tham dự đầy đủ các đợt bồi dưỡng, tập huấn là vấn đề khó khăn. Tuy nhiên, bồi dưỡng, tập huấn thường xuyên chính là giúp tạo điều kiện cho các thành viên của Tổ CNSCĐ có thể sắp xếp thời gian tham dự một cách linh hoạt, phù hợp.
- Lồng ghép vào hoạt động của các cơ sở (trường học, thanh niên, các chương trình nông thôn mới của địa phương để tận dụng được nguồn lực) cũng là giải pháp tốt, tạo nguồn lực tại chỗ cho Tổ CNSCĐ.
b) Triển khai “đơn giản – tự nhiên – thiết thực”, theo hướng xã hội hóa là chính
- Tổ CNSCĐ có sứ mệnh hỗ trợ cho người dân sử dụng công nghệ số, đưa công nghệ số vào mọi ngóc ngách cuộc sống; giúp người dân được tiếp cận công nghệ theo cách đơn giản, xuất phát từ nhu cầu tự nhiên và tạo ra giá trị thiết thực đối với người dân. Chẳng hạn, đối với các tiểu thương, hộ kinh doanh thì tập trung hướng dẫn kỹ năng thanh toán trực tuyến, mua bán thông qua các sàn thương mại điện tử; đối với các gia đình có con trong độ tuổi đi học thì tập trung hướng dẫn kỹ năng thanh toán học phí trực tuyến, cách thức thực hiện các dịch vụ công trực tuyến liên quan tới con em trong gia đình, cách thức cài đặt, sử dụng các ứng dụng học tập trực tuyến; đối với các cụ cao tuổi thì tập trung hướng dẫn cách thức cài đặt, sử dụng các ứng dụng tư vấn khám bệnh từ xa…
- Khi người dân sử dụng các ứng dụng, dịch vụ số để phục vụ cho nhu cầu tự nhiên thì hiệu quả mang lại bền vững, người dân thụ hưởng được những lợi ích, giá trị thiết thực do chuyển đổi số mang lại.
- Các ứng dụng, phần mềm gần gũi với thực tế, ảnh hưởng trực tiếp đến người dân, đến đời sống hằng ngày để giải quyết, mang lại hiệu quả, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân thì sẽ được đón nhận, lan tỏa, sẽ tiếp tục thành công sau khi kết thúc giai đoạn thí điểm.
- Nguồn lực triển khai Tổ CNSCĐ huy động sự tham gia tình nguyện theo hướng xã hội hóa, có nòng cốt dẫn dắt là cán bộ chính quyền, ví dụ: cán bộ xã, công an khu vực, Bí thư Đoàn Thanh niên hoặc người có uy tín (Tổ trưởng Tổ dân phố). Trong trường hợp sử dụng ngân sách nhà nước, UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chủ động có biện pháp giám sát, kiểm tra, tổ chức thực hiện bảo đảm đúng người, đúng việc, hiệu quả, đúng quy định của pháp luật.
c) Thiết lập đầu mối hỗ trợ Tổ CNSCĐ và các kênh truyền thông về chuyển đổi số.
- Sở Thông tin và Truyền thông các địa phương phải đóng vai trò hạt nhân nòng cốt trong hoạt động chuyển đổi số, cụ thể ở đây là trong hoạt động của Tổ CNSCĐ. Các đầu mối đại diện của các Sở Thông tin và Truyền thông tiếp tục lan tỏa và chia sẻ thông tin đến các thành viên của Tổ CNSCĐ tại địa phương mình bằng cách thiết lập tiếp nhiều nhóm Zalo Tổ CNSCĐ trên địa bàn tỉnh giúp cho mạng lưới thành viên Tổ CNSCĐ kịp thời tiếp nhận được các thông tin về chủ trương, chính sách, tài liệu về chuyển đổi số; chia sẻ các hoạt động triển khai thực tế của các Tổ CNSCĐ trên địa bàn; theo dõi, hướng dẫn, giải đáp vướng mắc của các thành viên Tổ CNSCĐ trong quá trình triển khai nhiệm vụ.
- Công tác truyền thông về hoạt động của Tổ CNSCĐ cần thực hiện thường xuyên và liên tục bằng cách khởi tạo, thiết lập, thúc đẩy các thành viên Tổ CNSCĐ và người dân tham gia các kênh truyền thông trực tuyến để đạt hiệu quả cao, diện rộng, mọi lúc, mọi nơi, dễ tiếp cận, kịp thời nắm bắt các thông tin. Cục Chuyển đổi số quốc gia, Bộ Thông tin và Truyền thông đã thành lập 06 nhóm Zalo để hằng ngày đôn đốc, giải đáp thường xuyên những khó khăn, vướng mắc và chia sẻ thông tin những địa phương làm tốt công tác triển khai Tổ CNSCĐ với đầu mối Sở TT&TT của 63 tỉnh, thành phố.
Một số tồn tại, hạn chế
Quá trình thí điểm triển khai Tổ CNSCĐ đã đạt được những kết quả ban đầu đáng ghi nhận, tuy nhiên thực tế cũng đã bộc lộ một số tồn tại, hạn chế cần sớm khắc phục để hoạt động của Tổ CNSCĐ trở thành một hoạt động thường xuyên, bền vững và hiệu quả hơn. Các tồn tại, hạn chế chủ yếu tập trung vào các vấn đề sau:
- Các cấp chính quyền ở một số địa phương chưa nhận thức rõ vai trò và nhiệm vụ của Tổ CNSCĐ, dẫn đến chưa chủ động dẫn dắt, khởi tạo, định hướng hoạt động của Tổ CNSCĐ.
- Hoạt động của Tổ CNSCĐ ở một số địa phương chưa hiệu quả, mới chỉ dừng lại ở việc thành lập Tổ CNSCĐ và chưa xây dựng kế hoạch hoạt động cụ thể.
- Nhiều thành viên Tổ CNSCĐ vẫn chưa nắm vững nội dung, chưa tiếp cận được người dân hoặc chưa biết cách hướng dẫn người dân.
- Chưa có công cụ hỗ trợ Tổ CNSCĐ triển khai các hoạt động và chia sẻ kinh nghiệm với nhau một cách hiệu quả.
- Trên phạm vi toàn quốc nói chung và ở đa số các địa phương nói riêng, hiện chưa có cơ chế động viên, khuyến khích, hỗ trợ hoạt động của Tổ CNSCĐ.
- Việc đánh giá hiệu quả hoạt động các thành viên Tổ CNSCĐ chưa được quan tâm, chưa đo lường được vai trò tham gia đóng góp của Tổ CNSCĐ trong thúc đẩy chuyển đổi số tại các địa phương.
Hỗ trợ của Bộ TT&TT thúc đẩy hoạt động của Mạng lưới Tổ CNSCĐ trong thời gian tới
Năm 2023, Bộ Thông tin và Truyền thông tiếp tục thúc đẩy hoạt động Mạng lưới Tổ CNSCĐ trên toàn quốc để hỗ trợ mạnh mẽ trong việc triển khai các nhiệm vụ, giải pháp quy mô quốc gia về chuyển đổi số tại địa phương. Để thực hiện mục tiêu này, Bộ Thông tin và Truyền thông đang triển khai các hoạt động hướng đến tăng cường năng lực, thiết lập công cụ số, tạo điều kiện thuận lợi cho các thành viên Tổ CNSCĐ hoạt động. Kế hoạch dự kiến như sau: Cập nhật, bổ sung khóa học về phát triển Tổ công nghệ số cộng đồng cho cán bộ chính quyền cấp huyện, cấp xã trên Nền tảng học trực tuyến mở đại trà (MOOCs); Cập nhật, bổ sung khóa học về kỹ năng Tổ công nghệ số cộng đồng cho thành viên Tổ công nghệ số cộng đồng và người dân trên Nền tảng học trực tuyến mở đại trà (MOOCs); Xây dựng Bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của Tổ CNSCĐ: Phổ biến, chia sẻ các mô hình, cách làm hay, điển hình, sáng tạo; Tôn vinh, khen thưởng các địa phương triển khai có hiệu quả hoạt động của Tổ CNSCĐ; Hỗ trợ nền tảng số phục vụ hoạt động của Tổ CNSCĐ đối với các địa phương có nhu cầu.
Nhiệm vụ, giải pháp
Nhằm thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số quốc gia, kế thừa, phát huy những kết quả đạt được, Bộ Thông tin và Truyền thông đề nghị UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương triển khai thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp sau:
1. Chủ động quyết định việc tổ chức triển khai hoạt động của Tổ CNSCĐ tại địa phương, vận dụng sáng tạo các bài học kinh nghiệm, bảo đảm phù hợp với tình hình thực tế chuyển đổi số và các điều kiện đặc thù của địa phương.
2. Tổ CNSCĐ tại địa phương với tinh thần "đi từng ngõ, gõ từng nhà, hướng dẫn từng người” 05 nhiệm vụ cơ bản:
- Sử dụng dịch vụ công trực tuyến, thiết lập mỗi người dân một tài khoản dịch vụ công trực tuyến và một kho dữ liệu cá nhân trực tuyến để sử dụng dịch vụ công, chỉ phải cung cấp thông tin một lần cho cơ quan nhà nước.
- Mua sắm trực tuyến gắn với việc bảo vệ dữ liệu cá nhân, nhận diện các trang mua sắm trực tuyến tin cậy.
- Thanh toán trực tuyến an toàn, tiện lợi, tránh bị lừa đảo mất tiền, gắn với việc bảo vệ dữ liệu cá nhân.
- Tự bảo vệ mình trên không gian mạng, tránh trường hợp bị lừa đảo trực tuyến, bị đánh cắp dữ liệu cá nhân.
- Sử dụng nền tảng số khác tùy đặc thù của địa phương.
3. Sử dụng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của Tổ CNSCĐ để định kỳ tổ chức sơ kết, tổng kết hằng năm, kịp thời rút kinh nghiệm và điều chỉnh hoạt động của Tổ CNSCĐ.
