Lành mạnh hoá mạng xã hội TikTok, bảo vệ chủ quyền không gian mạng

Kỳ 1: Sự tăng trưởng “nóng” của TikTok và nguy cơ tiềm ẩn nhiều hệ lụy 

“Sinh sau đẻ muộn” song TikTok trỗi dậy mạnh mẽ với lượng truy cập “khủng”. Bên cạnh cơ hội, TikTok đang đối mặt với hàng loạt thách thức.

Quy mô người dùng liên tục tăng...

Năm 2016, TikTok ra mắt người dùng tại Trung Quốc với cái tên Douyin (công ty mẹ là Bytedance). Ngay lập tức, mạng xã hội này chiếm lĩnh được thị phần và vượt qua một số đối thủ nhờ những trải nghiệm mới thú vị thông qua các nội dung video ngắn đa dạng, đặc sắc tới người dùng.

Theo ông Nguyễn Lâm Thanh, đại diện TikTok Việt Nam, ở phạm vi toàn cầu, quy mô người dùng của TikTok duy trì tốc độ tăng trưởng nhanh chóng trong 5 năm. Số lượng người dùng truy cập TikTok đạt mốc hơn một tỷ người mỗi tháng, trong đó, có đến 1/4 người dùng đến từ khu vực Đông Nam Á.

"Tính đến tháng 6 năm 2021, số lượng người dùng của TikTok đã vượt ngưỡng 240 triệu người tại Đông Nam Á, tăng 85% so với cùng kỳ năm ngoái. Hơn nữa, có đến khoảng 800 triệu video được tạo ra bởi cộng đồng sáng tạo Đông Nam Á, đạt hơn một nghìn tỷ lượt xem video trong tháng 6" - ông Nguyễn Lâm Thanh cho biết.

Dữ liệu của cơ quan nghiên cứu thị trường Apptopia cũng cho thấy, trong năm 2022, TikTok đứng đầu trong danh sách 10 ứng dụng được tải xuống nhiều nhất toàn cầu với 672 triệu lượt. Tiếp đó là Instagram ở vị trí số hai với 548 triệu. Cùng với đó, lượt tải xuống của Facebook lại giảm mạnh.

Tại nhiều quốc gia và khu vực, TikTok đã trở thành ứng dụng có thời gian sử dụng của người dùng cao nhất. Thống kê cho thấy người dùng TikTok ở Mỹ dành trung bình 95 phút cho video ngắn mỗi ngày, nhiều hơn hẳn việc vào Twitter, Facebook, Instagram với thời gian hoạt động chỉ khoảng 30 phút mỗi ngày.

Theo ông Nguyễn Bình Minh, Đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, một trong những ưu điểm nổi bật của TikTok “hút” được người dùng bởi tính năng đặc sắc như cho phép người dùng xem, tạo và chia sẻ các video ngắn đa dạng các chủ đề khác nhau với hiệu ứng phù hợp với sở thích cá nhân như bộ lọc, nhạc nền, hiệu ứng, nhãn dán vào video... Đây là một trong những điểm nhấn giúp TikTok vượt qua các đối thủ.

... nhưng cũng nhiều nội dung nhảm nhí, vi phạm

"Thực tế, TikTok là nền tảng video âm nhạc và mạng xã hội đang được sử dụng nhiều nhất đến thời điểm hiện tại ở Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung. Mặc dù đang phát triển mạnh mẽ nhưng do TikTok là mạng xã hội mới, chưa chịu sự quản lý chặt chẽ, do đó nhiều nội dung trên nền tảng này chưa được chuẩn mực và tác động tiêu cực đến xã hội, nhất là giới trẻ" - ông Nguyễn Bình Minh cho biết.

Cụ thể, người dùng dễ lướt gặp nhan nhản những video có nội dung 18+ trên TikTok, từ cách ăn mặc hớ hênh chỗ đến cố tình khoe khéo những điểm nhạy cảm trên cơ thể. Rồi những video "mời gọi" kiểu như: "U30 làm mẹ đơn thân đã lâu, cần tìm zai để tâm sự. Ai không chê thì nhắn tin cho mình..."; những video clip bán đồ chơi tình dục, thuốc kích dục…

Bên cạnh đó, cơ chế kiểm duyệt lỏng lẻo trong vấn đề bản quyền cũng là lý do rất nhiều tài khoản TikTok được thành lập chuyên cắt ghép các clip gây sốc trên mạng. Có những kênh nội dung vô bổ như đòi nợ, chửi nhau, quay lén thiếu văn minh cũng dễ dàng thu về lượng người xem và theo dõi khủng chỉ sau một đêm.

Song song đó là tình trạng câu view “quá đà” từ những review quảng bá sản phẩm, cùng với đó là vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ cũng xuất hiện tràn lan thiếu kiểm soát…

Trước thực trạng này, thời gian qua, nhiều vụ vi phạm pháp luật từ ứng dụng TikTok đã được các cơ quan chức năng xử lý. Đơn cử, mới đây, Sở Thông tin Truyền thông TP.Hồ Chí Minh đã lập biên bản vi phạm và xử phạt tiền 7,5 triệu đồng đối với chủ tài khoản Tiktok Nờ Ô Nô về hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin không phù hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc.

Ngoài tràn lan video trái thuần phong mỹ tục, tình trạng vi phạm bản quyền cũng thường xuyên xuất hiện. Vừa qua, dân mạng, đặc biệt là các bậc cha mẹ phẫn nộ vì bài thơ "Lượm" (Tố Hữu) bị biến tấu thành nhạc rác với những động tác nhảy nhót phản cảm của các em học sinh cho thấy một thực trạng đáng buồn đối với thế hệ học sinh hiện nay.

Theo báo cáo minh bạch của TikTok, trong quý IV/2022, nền tảng đã xóa 1,7 triệu video tại Việt Nam vì vi phạm chính sách, trong đó 94,9% là chủ động xóa. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia công nghệ, động thái này của TikTok vẫn bộc lộ thiếu sót khi không thể ngăn chặn hoàn toàn các video xấu, độc. Bởi khác với Facebook hay YouTube phân phối nội dung hoàn toàn tự động hoặc gợi ý thụ động, TikTok do thuật toán phân phối nội dung nên bất kể thông tin tốt hay độc hại sẽ tạo thành xu hướng trên nền tảng mạng xã hội này.

Bên cạnh đó, nhiều người đã đặt câu hỏi cho các ê-kíp sản xuất và kiểm duyệt chương trình của TikTok. Họ cho rằng, các chương trình mải chạy theo tính giải trí để câu view mà không biên tập chỉn chu và để lọt lên sóng những nội dung hết sức phản cảm. Trong khi, với khoảng 45 triệu người dùng, TikTok đang là một trong những mạng xã hội phổ biến nhất tại Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ từ những clip giải trí nhưng những nguy cơ tác động, hệ luỵ của TikTok để lại cho người dùng, đặc biệt là giới trẻ rất sâu xa và nguy hiểm.

Cần “công cụ” kiểm soát

Đánh giá về mạng xã hội TikTok, PGS.TS Nguyễn Văn Dững, giảng viên cao cấp tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, với mức độ tăng trưởng người dùng chóng mặt, ở mỗi quốc gia, mạng xã hội này được xây dựng với những mục đích chính trị, chiến lược, chủ đề khác nhau.

“Ngoài những mục đích trên, còn có mục đích ẩn chứa đằng sau mà mức độ xấu, độc của TikTok rất khó cảm nhận bởi nó không thể hiện ra ngay mà cần có sự phân tích về các tầng nấc văn hoá, tầng nấc giá trị mới thấy được tác hại của nó về lâu dài. Giống như tác hại của các hoá chất độc hại trong thực phẩm, người dùng không chết ngay, mà ngấm dần và phát sinh bệnh tật, dẫn đến huỷ hoại dần nguồn nhân lực quốc gia” – PGS.TS Nguyễn Văn Dững nói.

"TikTok hay các mạng xã hội là bề mặt của cuộc chiến công nghệ; bên trong là cuộc chiến phức hợp, mà rõ nhất là cuộc chiến hệ giá trị, cuộc chiến chủ quyền quốc gia trên không gian mạng". (PGS.TS Nguyễn Văn Dững, Giảng viên cao cấp Học viện Báo chí và Tuyên truyền)

Nhận định thêm về cơ hội cũng như những thách thức đang đặt ra cho TiTok hiện nay, Thạc sĩ Tâm lý học Nguyễn Trọng Nhân, giảng viên Kỹ năng mềm Trường Đại học Công Nghệ TP.Hồ Chí Minh, cho biết, nếu nhìn nhận một cách khách quan, việc sử dụng mạng xã hội có sự phát triển so với quá khứ như một con dao hai lưỡi. Cụ thể, đây không đơn thuần là công cụ giải trí, tiếp cận thông tin mà còn là nền tảng để cá nhân có thể xây dựng thương hiệu, kiếm tiền.

“Bên cạnh đó, số lượng bài đăng, tuyên truyền, video giải trí, bán hàng vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng cũng tăng lên rất nhiều so với trước đây. Nếu không có cơ chế kiểm duyệt hiệu quả thì những sản phẩm “rác ” có thể ảnh hưởng đến người xem, đặc biệt là trẻ dưới 18 tuổi. Ngoài ra, việc quảng bá cho những sản phẩm hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng sẽ gây hại đến sức khỏe của người mua các sản phẩm đó”, ông Nhân nói.

Mới đây, tại Họp báo thường kỳ của Bộ Thông tin và Truyền thông, ông Lê Quang Tự Do - Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) cũng đã chỉ ra hàng loạt các vi phạm của TikTok. Trong đó nhấn mạnh tới sự phát triển nhanh chóng của TikTok không đi đôi với trách nhiệm quản lý giữ gìn nền tảng an toàn, lành mạnh với người dùng.

“Từ năm 2022 đến nay, nền tảng TikTok có nhiều nội dung chống Đảng, Nhà nước, vi phạm pháp luật. TikTok còn sử dụng thuật toán phân phối nội dung tự động tạo ra xu hướng (trend) độc hại, ảnh hưởng xấu đến giới trẻ, người dùng. Không có biện pháp kiểm soát hiệu quả dẫn đến tình trạng nhiều hàng nhái, hàng giả, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc bán tràn lan trên TikTok shop” - ông Lê Quang Tự Do nêu.

Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử cũng chỉ ra lý do của thực trạng này, một phần do TikTok không quản lý chặt chẽ để một số idol (thần tượng) sử dụng nền tảng của mình truyền bá nội dung lệch lạc, lệch chuẩn, nhảm nhí, thiếu văn hóa. Đặc biệt, mạng xã hội này không có biện pháp kiểm soát hiệu quả nội dung vi phạm bản quyền, đặc biệt là phim ảnh.

Ngoài ra, nền tảng xã hội này còn tạo môi trường thuận lợi cho tin giả phát tán, gây thiệt hại về kinh tế và bất ổn cho xã hội hay khuyến khích giới trẻ bắt chước, học theo những trào lưu xấu, phản cảm, làm lệch lạc nhận thức, lối sống của giới trẻ, làm băng hoại giá trị văn hóa của dân tộc…

Trước những tồn tại của TikTok, dư luận băn khoăn, phải chăng có sự buông lỏng của các cơ quan quản lý, hay thiếu công cụ kiểm soát? Chia sẻ vấn đề này ở góc độ pháp lý, luật sư Trần Xuân Tiền, Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng Đội – Đoàn Luật sư TP.Hà Nội cho hay, như kết luận của các cơ quan chức năng cho thấy, bên cạnh những mặt tích cực, những ảnh hưởng, hệ luỵ, tác động tiêu cực của nền tảng này đối với Việt Nam là rất rõ ràng.

Tuy nhiên, theo luật sư Tiền, ở thời điểm hiện tại, công tác quản lý TikTok tại Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Bởi lẽ, TikTok hay các nền tảng mạng xã hội khác như Facebook, Youtube đều là các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới. Theo đó, việc yêu cầu các doanh nghiệp xuyên biên giới tuân thủ pháp luật Việt Nam là một vấn đề hết sức phức tạp, nan giải.

"Chính phủ đã ban hành Nghị định 70/2021/NĐ-CP về quảng cáo xuyên biên giới, giao nhiệm vụ, trách nhiệm quản lý đối với hoạt động cung cấp dịch vụ quảng cáo xuyên biên giới cho Bộ Thông tin và Truyền thông. Nhưng đến khi thực hiện, không phải tất cả các doanh nghiệp nước ngoài đều đăng ký hoạt động với Bộ Thông tin và Truyền thông, dẫn đến những vướng mắc trong công tác quản lý cũng như công tác xử lý khi có vi phạm" - luật sư Tiền phân tích.

Ngoài ra, các nhà mạng như Facebook, TikTok không đặt máy chủ tại Việt Nam, nên việc kiểm soát, giám sát dòng tiền ra vào hay quản lý thuế cũng là một vấn đề còn khá “đau đầu”. Điều này cũng là một trong những nguyên nhân khiến các nội dung “bẩn” trên TikTok không được xử lý tận gốc mà chỉ dừng lại ở việc khắc phục hậu quả sau khi đã xảy ra vi phạm.

Cũng theo luật sư Tiền, trước những hệ luỵ và nguy hiểm tiềm ẩn từ những nội dung xấu, độc trên không gian mạng, Quốc hội đã ban hành Luật An ninh mạng và nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác, nhưng công tác triển khai và xử lý vi phạm vẫn gặp một số khó khăn. Trong đó, vấn đề chính là những văn bản, tiêu chuẩn này chưa mang tính khái quát, tính dự báo cũng như mức chế tài xử phạt quá nhẹ. Điều này vô cùng tai hại khi cái xấu được phép tồn tại và tạo môi trường để làm cho nhiều cái xấu khác nảy sinh.

Dù tương đối thành công tại Việt Nam và được dự báo là thị trường rất nhiều tiềm năng trong lĩnh vực kinh doanh, song nhiều chuyên gia cho rằng, do TikTok là một mạng xã hội mới phát triển nên sẽ khó đảm bảo hết tất cả những “rào cản” mới xuất hiện.

Trước những tồn tại đang đặt ra, để lành mạnh hóa môi trường hoạt động trên TikTok, đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam nhấn mạnh, việc cơ quan chủ quản và cơ quan chức năng kịp thời nắm bắt những tồn tại, bất cập để điều chỉnh là cần thiết để nền tảng này phù hợp hơn với người Việt, cũng như đảm bảo được các yếu tố về quy định luật pháp, quản lý Nhà nước tại Việt Nam. Và hơn hết, chỉ khi có khung khổ pháp lý đủ mạnh nhằm lành mạnh hoá hoạt động TikTok, thì mới có thể đảm bảo được quyền lợi cho người tiêu dùng, lợi ích cho doanh nghiệp và quốc gia.

Kỳ 2: TikTok Shop - “ma trận” hàng giả, hàng nhái “lòe” người tiêu dùng 

Dẫu có chính sách quản lý tương đối khắt khe, song biến tướng "câu view" bán hàng, hàng giả, hàng nhái, kém chất lượng vẫn có "đất sống" trên TikTok Shop.

Mảnh đất kinh doanh “màu mỡ”

Theo đuổi mô hình shopertainment (kết hợp mua sắm và giải trí), không lâu sau khi chính thức ra mắt, vào đầu năm 2022, TikTok Shop (một gian hàng được tích hợp trên nền tảng của TikTok) đã nhanh chóng trở thành công cụ khám phá ưa chuộng của người dùng. TikTok Shop đã vượt qua một số sàn thương mại điện tử và thay đổi bức tranh của ngành bán lẻ.

Đặc biệt, việc tung ra tính năng livestream cho phép người dùng có thể vừa phát sóng trực tiếp để tương tác với người xem giống như các nền tảng livestream khác, vừa có thể bán các sản phẩm thông qua giỏ hàng trên chính livestream của mình, đã giúp TikTok trở thành một “tay chơi” đáng gờm so với các đàn anh.

Nhận định về vấn đề này, ông Nguyễn Bình Minh, đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam cho rằng, TikTok phù hợp nhu cầu, hành vi của khách hàng là những người trẻ, có khả năng sử dụng smartphone, thích video ngắn. TikTok được ưa chuộng ở Việt Nam vì quốc gia có dân số trẻ, chính vì vậy, đây cũng là mảnh đất màu mỡ để TikTok Shop ra đời.

“Thông qua TikTok Shop cùng với sự kết hợp cả sàn thương mại điện tử đã mang lại sự tiện lợi cho khách hàng. Người bán hàng dễ dàng tạo các gian hàng chỉ với vài thao tác đơn giản và có thể đăng bán hàng trực tiếp đến những người theo dõi. Người dùng vừa có thể xem video giải trí vừa có thể mua sắm qua TikTok Shop, thậm chí là mua hàng từ thần tượng, KOLs (người dẫn dắt tư tưởng)” - ông Minh đánh giá.

Là đơn vị chủ quản tại Việt Nam, ông Nguyễn Lâm Thanh - đại diện TikTok nhấn mạnh, TikTok Shop đang nỗ lực xây dựng hệ sinh thái thương mại điện tử toàn diện và liền mạch trên nền tảng. Hiện mỗi ngày có khoảng 50 triệu giờ xem video trên TikTok ở Việt Nam, chưa kể xem livestream (phát trực tiếp). Điều quan trọng là nền tảng này tạo ra cơ hội chia đều cho tất cả, sinh viên hay những người công nhân cũng có thể bán hàng mỗi tối.

Theo thống kê của nền tảng số liệu thương mại điện tử Metric, chỉ tính riêng trong tháng 11/2022, doanh số trên TikTok Shop đã đạt mức 1.698 tỷ đồng, với 13 triệu sản phẩm được bán ra và 32.000 nhà bán phát sinh đơn hàng. Doanh thu này của TikTok tương đương 80% doanh thu của Lazada, gấp 4 lần Tiki. Trung bình mỗi ngày, TikTok Shop đạt doanh thu 56,6 tỷ đồng và 434.000 sản phẩm được bán ra, giá trị trung bình mỗi sản phẩm là 130.000 đồng.

“Ma trận” hàng giả, hàng nhái, không nguồn gốc xuất xứ

Với sự tăng trưởng nóng chỉ trong một thời gian ngắn, TikTok Shop dần định hình và khẳng định được “lối đi riêng”, song sự bùng nổ này kéo theo nhiều nguy cơ về hàng giả, hàng nhái hay các nội dung không được kiểm soát khi truyền tải ảnh hưởng lớn tới người dùng.

Thực tế cho thấy, vấn nạn hàng giả, hàng nhái đang xuất hiện tràn lan trên TikTok Shop. Đơn cử, các sản phẩm từ quần áo, giày dép mang logo của những hãng thời trang nổi tiếng nhưng lại được bán với giá chỉ vài trăm nghìn đồng, thậm chí vài chục nghìn đồng. Cụ thể, chiếc áo phông nhái thương hiệu Louis Vuitton được bán với giá từ 79.000 đồng đến 250.000 đồng. Những đôi dép đựng trong hộp có logo Hermès nhưng được bán với giá 189.000 đồng...

Đáng nói, để hút khách, các nhà bán hàng trên nền tảng phải thường xuyên giảm giá chạy quảng cáo, theo đó, thông qua các chương trình chạy quảng cáo, người bán chỉ cần cài đặt giảm giá sâu (flash sale) thì TikTok nhanh chóng đẩy sản phẩm lên nhóm thịnh hành mà không cần giấy tờ kiểm duyệt nguồn gốc. Trong khi, người tiêu dùng lại rất dễ chốt đơn bởi những video ăn khách này và rất khó kiểm chứng chất lượng sản phẩm.

Ngay từ thời điểm ra mắt, TikTok Shop từng tuyên bố nghiêm cấm hàng giả, yêu cầu tất cả sản phẩm bán trên nền tảng là hàng thật và bảo vệ chủ sở hữu khỏi tình trạng vi phạm bản quyền, thương hiệu. Để bán hàng có thương hiệu, chủ shop cần cung cấp bằng chứng ủy quyền thương hiệu cho TikTok. Bản thân từng sản phẩm trước khi được người bán tạo và đăng tải đều phải qua sự kiểm duyệt nghiêm ngặt.

Đặc biệt, nếu vi phạm, tùy vào mức độ và tần suất, TikTok sẽ có biện pháp cảnh cáo, cưỡng chế, xử phạt hay báo cáo cơ quan chức năng xử lý. Thế nhưng, trên thực tế, bằng nhiều thủ thuật đơn giản, người bán vẫn tìm ra cách để sản phẩm giả, nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, kém chất lượng “qua mặt” nền tảng.

Anh Nguyễn Văn H. - chuyên chạy quảng cáo trên nền tảng này chia sẻ về các “mánh khóe” khi bán hàng nhái thương hiệu trên TikTok Shop như, người bán chỉ cần che mọi logo nhận diện trên sản phẩm hoặc bao bì. Ngoài ra, khi thiết lập mô tả sản phẩm, người bán cũng không được lồng ghép tên thương hiệu mà chỉ dùng các từ chung chung để khu biệt mặt hàng như: quần áo, túi xách, mỹ phẩm.

Bên cạnh đó, khác với các nền tảng mua sắm trực tuyến khác, phần đánh giá của người mua trước đó trên TikTok Shop cũng khá hạn chế, khiến người mua khó tiếp cận với các “review” chân thực để phân biệt được gian hàng bán hàng chính hãng hay các sản phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ, hàng giả mạo thương hiệu nổi tiếng, kém chất lượng...

"Ngay cả khi không được duyệt sản phẩm trên TikTok Shop, người bán vẫn có thể sử dụng nền tảng để đăng tải các video quảng cáo hàng giả, hàng nhái và “dẫn” người mua qua các “kênh” khác như mạng xã hội, sàn thương mại điện tử…" - anh H. thông tin.

Phải kiểm soát được nguồn gốc xuất xứ hàng hóa

Đánh giá về vấn đề hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ trên nền tảng mạng TikTok Shop hiện nay, Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường Trần Hữu Linh nhận định, bên cạnh đà tăng trưởng và những mặt tích cực, thương mại điện tử nói chung và TikTok nói riêng đang đối mặt với nhiều hệ lụy khi tình trạng buôn bán hàng giả, gian lận thương mại vẫn diễn biến phức tạp; sự ra đời của nhiều mô hình, phương thức kinh doanh mới ở nhiều khu vực và ngành nghề khác nhau đặt ra những thách thức không nhỏ về tính thích ứng của hành lang pháp lý.

Đặc biệt, việc thay đổi chính sách về mức phí thanh toán giúp số lượng gian hàng mới đăng ký trên nền tảng cũng như doanh thu của TikTok ngày một tăng lên. Tuy nhiên, mặt trái của tình trạng trên chính là việc TikTok đang dần trở thành "điểm tập trung" mới của hàng giả, hàng vi phạm.

"Dù Tiktok Shop nghiêm cấm các sản phẩm kém chất lượng, gian thương vẫn dễ dàng “lách” chính sách quản lý của nền tảng. Do đó, nếu buông lỏng quản lý, không tăng cường giám sát các chủ hàng và sản phẩm, TikTok sẽ trở thành nơi tập trung của nhiều loại hàng hóa kém chất lượng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến người tiêu dùng" - ông Trần Hữu Linh nêu.

Để ngăn chặn vấn nạn này, theo Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường, thương mại điện tử chỉ là phương thức kinh doanh mới bên cạnh phương thức kinh doanh truyền thống, vấn đề cuối cùng là phải kiểm soát được nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa như hàng hóa được sản xuất làm giả ngay tại Việt Nam hay nhập khẩu qua các cửa khẩu, hay nhập lậu theo đường tiểu ngạch?

Thông tin thêm về vấn đề này, đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) chia sẻ, phương thức, thủ đoạn hoạt động của đối tượng vi phạm trên không gian mạng ngày càng tinh vi. Ðặc biệt, việc các website và các trang mạng xã hội được tạo ra và đóng lại trong thời gian nhanh chóng khiến lực lượng chức năng rất khó kiểm soát gây khó khăn cho hoạt động kiểm tra, xử lý vi phạm.

"Đặc thù này cũng là thách thức cho công tác quản lý thuế đối với hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, bởi lẽ về lý thuyết, muốn thu được thuế thì trước hết phải xác định được đối tượng nộp thuế với danh tính, địa điểm rõ ràng" - đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số lưu ý.

Bên cạnh đó, thương mại điện tử sử dụng phương thức giao dịch điện tử, khi lịch sử của giao dịch bị xóa, việc khôi phục giao dịch cũng là thách thức với cơ quan quản lý thuế khi có hàng triệu thông tin về giao dịch được truyền tải trong mỗi giây. Phương thức thanh toán đa dạng trên môi trường điện tử cũng là trở ngại với đơn vị quản lý thuế dễ dẫn tới “lỗ hổng” thất thu thuế lớn nếu không được kiểm soát hiệu quả.

Để hạn chế tình trạng này, theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, thời gian qua, Bộ Công Thương tích cực chủ động phối hợp các Bộ, ngành liên quan thực hiện rà soát, cung cấp, trao đổi giám sát, nắm bắt thông tin, truy tìm đường dây, ổ nhóm, kho bãi tập kết hàng hoá để chào bán hàng, bán online, livestream qua mạng xã hội (Facebook, Zalo, TikTok, YouTube...), các đầu mối vận chuyển hàng hoá qua bưu cục, điểm trung chuyển hàng hoá, để xác định nguồn cung cấp; rà soát, phân loại danh sách các website, ứng dụng thương mại điện tử kinh doanh các nhóm mặt hàng để theo dõi, kịp thời phát hiện, xử lý vi phạm.

Sự vào cuộc tích cực của các cơ quan chức năng nhằm đưa hoạt động kinh doanh trên thương mại điện tử nói chung và mạng xã hội nói riêng về đúng “quỹ đạo” là tiền đề bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng, thúc đẩy phát triển kinh tế số tại Việt Nam, song trước những thách thức đang đặt ra, các chuyên gia cho rằng, để giải quyết hiệu quả và triệt để vấn đề cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng chức năng, các cơ quan bộ ngành liên quan như Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính (Hải quan, Thuế), Bộ Thông tin và Truyền thông, Ngân hàng nhà nước... cùng các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành để kiểm soát hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Đồng thời, kịp thời đấu tranh phát hiện sớm các hành vi vi phạm liên quan tới các vấn đề gian lận thương mại, trốn thuế… nhằm lành mạnh hoá môi trường thương mại điện tử, bảo vệ chủ quyền an ninh không gian mạng quốc gia.

Kỳ 3: Chung tay thiết lập “lá chắn” an toàn 

Theo các chuyên gia, để lành mạnh hoá mạng xã hội, trong đó có TikTok, cần sự chung tay của các bên, tạo "lá chắn" an toàn không gian mạng.

Bắt buộc phải tuân thủ pháp luật Việt Nam

Trong những năm trước, Bộ Thông tin và Truyền thông đã từng chỉ ra các hành vi vi phạm của Facebook, Youtube, Google. Đây là những nền tảng hoạt động ở Việt Nam khá lâu, trên dưới 10 năm. Tuy nhiên, từ năm 2019 đến nay tại Việt Nam nổi lên một nền tảng mạng xã hội mới là TikTok với nhiều vấn đề vi phạm pháp luật.

Ông Lê Quang Tự Do, Cục trưởng Cục Phát thanh, truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết, trước đây nền tảng TikTok có nội dung thuần túy về giải trí. Thế nhưng, bắt đầu từ năm 2022 trở lại đây, nhiều nội dung độc hại đã phát triển mạnh mẽ trên TikTok, gây ảnh hưởng đến trẻ em Việt Nam. Bên cạnh đó, TikTok cũng không có biện pháp kiểm soát hiệu quả các nội dung vi phạm bản quyền; dung túng cho nhiều hoạt động kinh doanh bất hợp pháp... gây thiệt hại về kinh tế và bất ổn cho xã hội.

Ông Lê Quang Tự Do khẳng định, tất cả những nền tảng xuyên biên giới vào Việt Nam bắt buộc phải tuân thủ pháp luật Việt Nam. Những nền tảng nào không tuân thủ pháp luật Việt Nam, chắc chắn không được tạo điều kiện hoạt động tại Việt Nam.

Nhìn nhận về vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Văn Dững, giảng viên cao cấp tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho hay, nếu nhìn vào lợi ích quốc gia, nhất là vấn đề giáo dục đạo đức, lối sống, đến tư tưởng - chính trị cho giới trẻ thì những sai phạm của TikTok là vấn đề không hề nhỏ.

"TikTok dùng ngay chính không gian mạng của chúng ta, tức là “đất” của chúng ta để thao túng nhận thức của giới trẻ, làm lệch lạc nhận thức giá trị, đặc biệt nhận thức sai lệch về lịch sử, giáo dục, văn hoá, từ đó, làm thay đổi nhận thức về chủ quyền quốc gia và trách nhiệm công dân…" - PGS.TS Nguyễn Văn Dững nhấn mạnh.

Trước thực trạng nhiều nội dung xấu độc xuất hiện trên các nền tảng xuyên biên giới, trong đó có TikTok, theo ông Dững, việc áp dụng các biện pháp mạnh tay là rất cần thiết. Trước mắt, cần sự vào cuộc đồng bộ của hệ thống chính trị; trước hết là các cơ quan như Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, hệ thống nhà trường cùng các cơ quan báo chí - truyền thông.

“Cùng với đó, chúng ta cần xây dựng được nền tảng công nghệ, mạng xã hội của riêng mình. Trong cuộc cách mạng 4.0, không làm chủ được công nghệ sẽ dẫn đến nhiều bất cập” - PGS.TS Nguyễn Văn Dững góp ý, đồng thời cho rằng, trước những sai phạm về bản quyền, xuyên tạc chính trị, nội dung xấu, độc tràn lan trên TikTok hiện nay, đòi hỏi tầm nhìn của nhà quản lý văn hoá - chính trị cần đi trước, nhìn xa để từ đó thiết kế chính sách.

Trách nhiệm không của riêng ai!

Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, từ 2018 đến 21/9/2022, Facebook đã gỡ 311 tài khoản giả mạo, hơn 12.638 bài viết sai sự thật, bôi nhọ uy tín các tổ chức, cá nhân, thương hiệu; 484 fanpages quảng cáo cờ bạc, đổi thưởng; 2.476 link rao bán, quảng cáo các sản phẩm, dịch vụ bất hợp pháp.

Trong khi đó, YouTube đã ngăn chặn và gỡ bỏ 76.590 video vi phạm, ngăn chặn truy cập từ Việt Nam vào 30/62 kênh YouTube thường xuyên đăng tải nội dung chống phá đất nước.

Còn nền tảng TikTok đã ngăn chặn, gỡ bỏ 1.445 link vi phạm, trong đó có 5 tài khoản thường xuyên đăng tải nội dung chống phá Đảng, Nhà nước. Ngoài ra, TikTok chủ động rà quét, ngăn chặn 3.568 video có nội dung xấu trên nền tảng của mình.

Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Thanh Lâm cho biết, đấu tranh với các nền tảng mạng xuyên biên giới, chúng ta dùng nhiều phương pháp như: Kinh tế, kỹ thuật, pháp lý, truyền thông. Vừa qua, Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đi theo phương án chặn dòng tiền, cố gắng điều tiết dòng tiền quảng cáo trên không gian mạng không chảy vào những nội dung xấu độc...

“Trong vấn đề này, tôi nghĩ cần kêu gọi một cách mạnh mẽ, rộng rãi hơn các sản phẩm, thương hiệu, dịch vụ hợp pháp của Việt Nam đang quảng cáo trên môi trường Internet thể hiện sự đồng hành với Nhà nước, Chính phủ, xã hội thể hiện trách nhiệm xã hội bằng việc không đưa các quảng cáo của mình cũng như không đưa tiền quảng cáo vào những kênh nội dung xấu, độc, qua đó vô hình chung góp phần nuôi dưỡng các kênh đó phát triển” - Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm bày tỏ.

Bên cạnh đó, đối với những sai phạm trên mạng xã hội thì truyền thông, xã hội và mỗi gia đình cần truyền đi thông điệp “bảo vệ trẻ em” trên môi trường mạng. Thực tế hiện nay, trẻ em đang tiếp cận quá dễ dàng với Internet và những ứng dụng trên đó nên cần sự quan tâm từ chính gia đình.

Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, ông Nguyễn Ngọc Hân - Tổng giám đốc Thủ Đô Multimedia cho rằng, TikTok là một nền tảng phát video trực tuyến mà các nội dung được gợi ý và cá nhân hóa riêng cho từng người dùng bằng thuật toán, do đó với hàng trăm triệu người dùng khác nhau, hệ thống TikTok sẽ tạo ra hàng trăm triệu hồ sơ nội dung khác nhau tương ứng. Vì vậy, việc phát hiện các nội dung không phù hợp gần như là việc bất khả thi cho đến khi nội dung đó bị cộng đồng phản đối hoặc thành trend ở một chủ đề hay độ tuổi nào đó.

Theo ông Nguyễn Ngọc Hân, việc phát hiện và xử lý các nội dung không phù hợp trên TikTok cần phải thực hiện ở cả 4 khâu: Người sản xuất nội dung, cơ quan quản lý, chủ thể dịch vụ và người sử dụng.

Với người sản xuất nội dung, ở các nước phát triển, khâu này luôn được coi là giải pháp đầu tiên và quan trọng nhất. Để tạo ra môi trường nội dung lành mạnh, việc cần làm là phải giáo dục, đưa ra các quy tắc ứng xử phù hợp với các nhà tạo nội dung trên môi trường mạng như TikTok. Chỉ dẫn người làm nội dung tập trung vào các chủ đề có lợi cho xã hội và nghiêm cấm sản xuất các nội dung có chủ không phù hợp, không khuyến khích. Tăng cường giáo dục pháp luật và nghĩa vụ, quy tắc cộng đồng với các đơn vị sản xuất nội dung.

Việc thứ hai mà cơ quan quản lý có thể kiểm soát là thông qua lắng nghe các phản hồi từ cộng đồng trên tất cả các nền tảng mạng xã hội lớn, từ đó nắm bắt nhanh được các nội dung chưa phù hợp và có các biện pháp ngăn chặn kịp thời.

Ở cấp độ thấp hơn, một số trường đại học và cơ quan nhà nước của các nước châu Âu đã áp dụng biện pháp SIA (Secure Internet Access) là biện pháp lắng nghe các nguy cơ bằng AI (trí tuệ nhân tạo) được Akamai phát triển, nhằm cho phép lọc bớt các nội dung, website không phù hợp, giúp giảm thiểu các rủi ro phát tán nội dung độc hại.

“Đối với chính TikTok, việc hạn chế tốt nhất là đưa ra danh sách phân loại nội dung cho người dùng tải lên để “định tuyến” các thể loại này ngay từ đầu” - ông Nguyễn Ngọc Hân gợi ý, đồng thời cho hay, chính việc để các nội dung được tải lên lan tràn đã khiến việc quản lý các nguy cơ trở nên cực kỳ phức tạp. Đặc biệt, với các nội dung livestream bán hàng và các mặt hàng được đưa lên ngày một nhiều và đa dạng như hiện nay.

Với người dùng, khi tham gia sử dụng mạng xã hội cũng phải trở thành người tiêu dùng nội dung thông thái, tự nhận thức các nội dung không tốt, từ đó báo cáo cho chủ thể dịch vụ các nội dung không phù hợp bằng cách báo cáo các nội dung “Không quan tâm” hoặc cài đặt “Chế độ hạn chế” khi sử dụng mạng xã hội TikTok.

Ở góc độ pháp lý, để bảo vệ chủ quyền không gian mạng, luật sư Trần Xuân Tiền, Trưởng văn phòng Luật sư Đồng Đội, Đoàn luật sư TP. Hà Nội kiến nghị, các cơ quan chức năng cần nghiên cứu, rà soát, cân nhắc, kịp thời sửa đổi, bổ sung các quy định để siết chặt công tác quản lý các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới, nhất là đối với TikTok; đồng thời tăng nặng chế tài, mức xử phạt các hành vi vi phạm trên môi trường mạng xã hội để đủ sức răn đe, ngăn chặn. Đặc biệt, phải có chế tài đặc thù xử phạt đối với những hành vi vi phạm đã bị xử lý nhiều lần.

Để ngăn chặn những thông tin xấu, độc hại cũng như lành mạnh hóa môi trường thông tin, về phía TikTok cũng đã đưa ra nhiều giải pháp. Cụ thể, TikTok xây dựng một quy tắc ứng xử chung - Tiêu chuẩn Cộng đồng, nhằm khuyến khích người dùng sáng tạo những nội dung phù hợp với nền tảng, đồng thời, giúp người xem hiểu rõ những nội dung vi phạm cần được báo cáo và thực hiện việc kiểm duyệt nội dung chủ động dựa trên bộ quy tắc này. Theo đó, việc gỡ bỏ những nội dung vi phạm sẽ được đánh giá kỹ lưỡng dựa trên sự kết hợp chặt chẽ giữa chính sách, công nghệ và đội ngũ kiểm duyệt của nền tảng.

Ngày 12/4/2023, TikTok chính thức thông báo cải tiến cách thức kiểm duyệt nội dung trên nền tảng thông qua các nhiệm vụ: Ưu tiên gỡ bỏ nhanh nhất các nội dung có tính nghiêm trọng cao như nội dung lạm dụng tình dục trẻ em (CSAM) và chủ nghĩa bạo lực cực đoan; giảm thiểu tổng lượt xem các nội dung vi phạm Tiêu chuẩn Cộng đồng; đảm bảo tính chính xác, thống nhất và công bằng cho các nhà sáng tạo nội dung.

Ngoài ra, TikTok khuyến khích người dùng sử dụng các công cụ an toàn mà đơn vị cung cấp trên TikTok để có trải nghiệm an toàn, ví dụ như: Bộ lọc bình luận, quản lý thời gian truy cập, chế độ hạn chế và tính năng báo cáo trong ứng dụng cho tài khoản để báo cáo bất kỳ nội dung nào mà họ cho rằng vi phạm Tiêu chuẩn Cộng đồng.

Đối với việc ngăn chặn hoạt động kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ trên TikTok Shop, ông Nguyễn Lâm Thanh - đại diện TikTok Việt Nam cho biết, sẽ xử lý nghiêm các hoạt động có nội dung vi phạm pháp luật và áp dụng chính sách không khoan nhượng đối với các hoạt động gian lận thương mại, phân phối hàng giả trên nền tảng.

Ngoài ra, TikTok đã ra mắt cổng thông tin miễn phí: https://ippc.tiktokglobalshop.com/. Đây là kênh báo cáo liền mạch, theo đó chủ sở hữu thương hiệu có thể tìm kiếm và báo cáo bất kỳ hành vi vi phạm nào trên cổng thông tin này.

Đồng thời, TikTok tích cực hợp tác với Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ Việt Nam (VACIP) để đảm bảo rằng các đối tác thương hiệu của hiệp hội được tư vấn đầy đủ về các vấn đề IPPR và đưa ra các giải pháp đúng đắn.

"Tuy nhiên, việc ngăn chặn các hoạt động làm hàng giả ở Việt Nam cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa ba bên: Các nền tảng thương mại điện tử, các tổ chức tư nhân và các cơ quan chính phủ. Vì vậy, TikTok cam kết sẵn sàng hợp tác cùng các tổ chức liên quan trong công tác đấu tranh phòng, chống hàng giả trên nền tảng" - ông Nguyễn Lâm Thanh nhấn mạnh.

Để lành mạnh hoá môi trường thương mại điện tử nói chung và mạng xã hội nói riêng, đối với công tác kiểm soát hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ trên mạng xã hội, trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ triển khai các giải pháp như chủ động rà soát, làm việc với các mạng xã hội, yêu cầu các mạng xã hội (đặc biệt là các mạng xã hội xuyên biên giới) phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước trong việc rà soát, lọc theo từ khóa, gỡ bỏ thông tin vi phạm pháp luật; sàng lọc, phòng ngừa, ngăn chặn đối với các tài khoản không cung cấp đầy đủ thông tin, các tài khoản có dấu hiệu kinh doanh hàng hóa vi phạm.

Bộ cũng sẽ phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông trong việc quản lý kinh doanh thương mại điện tử trên mạng xã hội thông qua xây dựng cơ chế thu thập thông tin trực tuyến của các cá nhân, tổ chức có hoạt động kinh doanh trên mạng xã hội.

Về giải pháp chống thất thu thuế trong thương mại điện tử, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với Tổng cục Thuế chia sẻ cơ sở dữ liệu về thương nhân, tổ chức, cá nhân thiết lập, vận hành website/ứng dụng thương mại điện tử. Tiếp tục tham gia đóng góp ý kiến các văn bản pháp luật về thuế có liên quan đến quản lý thuế trong thương mại điện tử.