Vạn sự khởi đầu nan
Ngày 17-4, Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 3069/VPCP-KTTH thông báo ý kiến của Thủ tướng Chính phủ về việc cho phép thực hiện chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH qua bưu điện trên phạm vi toàn quốc từ năm 2013. Tuy nhiên, ngay từ trước đó, Bưu điện Việt Nam (VN Post) đã triển khai thí điểm tại một số tỉnh, thành phố và bước đầu đã đạt được những thành công nhất định.
Phó Tổng giám đốc VN Post Nguyễn Hải Thanh cho biết, tính đến nay, tại 43 tỉnh, thành phố, bình quân một tháng bưu điện đã phục vụ khoảng 765 nghìn người với số tiền chi trả là 2.029 tỷ đồng và trong quá trình thực hiện chi trả không thu bất cứ một khoản phí nào của người được hưởng. Công tác tổ chức chi trả bước đầu đã được người hưởng đón nhận, ủng hộ. Bưu điện các địa phương thực hiện chi trả miễn phí tại nhà đối với nhiều trường hợp già yếu, người có công, chi trả tại bệnh viện đối với trường hợp ốm đau, nằm viện, không có điều kiện nhận trực tiếp, tạo điều kiện để người được hưởng chế độ được thụ hưởng kịp thời, nhanh chóng các chính sách an sinh xã hội của Ðảng và Nhà nước.
Mặc dù đã có những thành công bước đầu, nhưng không phải không có những khó khăn, vướng mắc. Trước đây, khi chi trả qua BHXH, đại diện chi trả là các cá nhân được hưởng một số chi phí nhất định cho nên khi trả qua hệ thống bưu điện ảnh hưởng đến lợi ích của nhóm đối tượng này, do vậy có những phản ứng, thái độ không đúng mực. Thời gian qua, mặc dù BHXH Việt Nam, Tổng công ty Bưu điện Việt Nam, bưu điện và chính quyền các địa phương đã phối hợp khá chặt chẽ, tuyên truyền, phổ biến phương thức chi trả mới, không ảnh hưởng đến quyền lợi của người hưởng, tuy nhiên công tác này còn hạn chế.
Một số người hưởng chưa nắm bắt đầy đủ thông tin về phương pháp chi trả mới, nhất là thời gian đầu triển khai dẫn đến thái độ dè dặt. Hơn nữa, khi chuyển đổi sang phương thức mới, ban đầu cán bộ chi trả của bưu điện do chưa quen mặt, chưa nắm rõ thông tin về người hưởng cho nên yêu cầu các thủ tục lĩnh tiền theo đúng quy định của BHXH như: giấy chứng minh nhân dân, giấy ủy quyền, gây phiền hà cho người hưởng, do vậy không nhận được sự hợp tác, ủng hộ của một bộ phận người hưởng...
Tại một số địa phương, việc cập nhật và thu giữ giấy ủy quyền tại một số đơn vị chưa thực hiện kịp thời. Giấy ủy quyền chỉ có hiệu lực trong vòng sáu tháng, khi hết hạn phải được các địa phương cấp lại mới được tiếp tục lĩnh tiền. Ở một vài điểm chi trả có số lượng đối tượng không nhiều, đơn vị đã bỏ qua công việc chia chọn, kẹp tiền trước khi chi trả theo quy định.
Do thực tế phát sinh nhiều đối tượng hưởng không nhận tiền lẻ 200, 500 đồng và đôi khi không huy động đủ tiền lẻ cho nên đã có hiện tượng một vài nhân viên bỏ qua tiền lẻ khi sắp xếp, chia chọn cho khách hàng hoặc chưa làm tròn tiền chi trả theo quy định. Một số điểm bưu điện còn lồng ghép các dịch vụ khác như: bán bảo hiểm xe máy, huy động tiết kiệm bưu điện... nhưng cách tư vấn, tiếp cận làm khách hàng không thoải mái khi đang đợi lĩnh tiền. Số ít cá nhân đã quen công tác chi trả cho nên có dấu hiệu chủ quan trong an toàn tiền. Tại một số đơn vị còn xảy ra tình trạng quyết toán chậm so với hợp đồng đã cam kết. Tuy nhiên, tất cả những hạn chế này chỉ là cá biệt và đang được hệ thống bưu điện chấn chỉnh kịp thời.
Ðánh giá việc phối hợp giữa BHXH và bưu điện, Giám đốc BHXH tỉnh Sóc Trăng Năm Bình cho biết, bước đầu cũng gặp một số trở ngại nhưng đây là chủ trương chung của Chính phủ cho nên hai bên chấp hành rất nghiêm túc. Nơi nào có vướng mắc, BHXH và bưu điện cùng cử cán bộ xuống giải thích, hướng dẫn tận nơi. Ðến thời điểm này, đơn vị chưa nhận được đơn thư khiếu nại nào liên quan đến việc chi trả lương hưu và trợ cấp bảo hiểm hằng tháng qua bưu điện.
Tuy nhiên, là những người đã từng tham gia chi trả cho nên BHXH lưu ý bưu điện một số vấn đề: Ði lại sao cho thuận tiện tại các điểm chi trả, thống nhất đầu mối chi trả các dịch vụ. Trước đây, một số đối tượng dùng sổ chi trả BHXH cầm cố, nhất là những người hưu trí nghèo, do vậy bưu điện cần theo dõi chặt chẽ các đối tượng được ủy quyền lĩnh tiền và trên hết là làm việc bằng cái tâm vì đối tượng thụ hưởng phần lớn là người cao tuổi. Sắp tới BHXH tỉnh sẽ phối hợp bưu điện thành lập các đoàn kiểm tra nhằm đánh giá và nâng cao chất lượng chi trả sau một thời gian chuyển giao sang bưu điện.
Giám đốc BHXH tỉnh Long An Mai Hữu Thơi cũng đồng tình với những khó khăn bước đầu trong việc chuyển giao chi trả sang bưu điện và hy vọng bưu điện sẽ cố gắng làm tốt hơn, dần trở thành chuyên gia trong lĩnh vực BHXH. Trước mắt, cần lập đường dây nóng giải đáp thắc mắc cho các đối tượng, đồng thời tăng cường tập huấn cho cán bộ hiểu thêm về các chính sách của BHXH. Riêng địa bàn tỉnh Long An, đối tượng trợ cấp thất nghiệp khá đông, việc chi trả bằng tiền mặt rất vất vả do vậy cần đẩy mạnh việc chi trả cho các đối tượng này qua ATM.
Tiến tới triển khai trên toàn quốc
Qua khảo sát tại một số tỉnh miền nam, chúng tôi được chứng kiến trực tiếp việc chi trả lương hưu, BHXH cho các đối tượng qua hệ thống bưu điện. Tại các điểm chi trả đều bố trí quạt mát, bàn uống nước và thường xuyên bố trí từ hai đến bốn giao dịch viên, thậm chí những điểm chi trả lớn, số lượng cán bộ lên tới hàng chục người với thái độ trân trọng và niềm nở.
Bác Nguyễn Thị Hạnh, cán bộ đã nghỉ hưu hơn 20 năm, sống tại phường 3, TP Sóc Trăng đánh giá việc chi trả lương hưu qua bưu điện thuận lợi hơn trước. Người nào đến trước được nhận trước, không phải xếp hàng, gọn gàng, chu đáo và không ồn ào như trước đây tại phường, xã. Chỉ khoảng 5 đến 10 phút là được trả ngay, trước đây phải mất một, hai giờ đồng hồ mới được lĩnh. Trong lúc chờ đợi có bàn trà, nước và được nhân viên bưu điện đón tiếp tận tình.
Trước đây, tại phường, xã không có sổ sách lĩnh tiền cho nên thường xuyên phải ra tận nơi mới nhận được lương hưu, còn bây giờ bưu điện đã làm một sổ theo dõi lĩnh lương hưu cho nên chỉ cần có giấy ủy quyền, con cháu cũng có thể ra lĩnh hộ. Bác Ðinh Thiên Cẩn, nguyên Bí thư Huyện ủy Liêu Tú, Sóc Trăng đã về hưu từ năm 2006 tâm sự, công tác chi trả tại điểm bưu điện văn hóa xã Liêu Tú phục vụ chu đáo, tận tình. Các nhân viên ở đây đều ứng xử tốt và đúng quy định. Khi người lĩnh quên đều được bưu điện gọi điện nhắc đến lấy. Bưu điện có sổ chi trả lương hưu ghi rõ ngày, số tiền được lĩnh cho nên thuận tiện cho việc theo dõi.
Cùng chung nhận xét, tại điểm chi trả bưu điện TP Cần Thơ, bác Trần Kim Ngoan, cán bộ hưu trí gần 10 năm nhận xét, việc chi trả lương hưu qua bưu điện nhanh gọn hơn. Tại phường, xã do BHXH chi trả có lúc phải đợi hơn một ngày do lượng người lĩnh đông cho nên nguồn tiền phải về theo từng đợt và thường chỉ có một nhân viên phát tiền. Ra bưu điện chỉ mất khoảng 10 phút là lĩnh đủ tiền, đồng thời địa điểm lĩnh rộng rãi hơn và có điều kiện tiếp xúc với anh em, bạn bè. Ban đầu, tâm lý chuyển sang bưu điện lĩnh tiền cũng lo vì đã quen với việc lĩnh tiền tại xã, phường và sợ mất tiền, tuy nhiên sau hai tháng lĩnh tiền tại bưu điện không còn thấy trở ngại, yên tâm, có thể lĩnh ngày nào trong đợt cũng được.
Giám đốc Bưu điện tỉnh Sóc Trăng Nguyễn Văn Ít cho biết: Bưu điện đã phối hợp chặt chẽ với BHXH tỉnh xây dựng phương án chi trả chi tiết. Thành lập ban chỉ đạo và phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên, lập danh sách cán bộ, nhân viên tham gia trực tiếp chi trả theo đúng phương án được phê duyệt. Ðồng thời, gửi thông báo trực tiếp đến đối tượng hưởng, niêm yết thông báo tại các điểm chi trả trong tháng và thông tin rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng của tỉnh...
Tại tỉnh Sóc Trăng hiện có 101 điểm chi trả trong đó 70 điểm tại hệ thống bưu điện và 31 điểm tại UBND các phường, xã với tổng số lực lượng tham gia chi trả là 148 người và đều đã qua các lớp tập huấn nghiệp vụ. Bưu điện đã quán triệt công tác, phương pháp chi trả và nâng cao kỹ năng giao tiếp. Các đối tượng hưởng sẽ được phát một sổ theo dõi, bưu điện sẽ in một bưu tem bao gồm: tên người hưởng, tổng số tiền, ngày lĩnh để người lĩnh tiền tiện theo dõi và thuận lợi cho công tác chi trả và kiểm đếm tiền, đồng thời lưu ý người nhận ngày lĩnh lương kỳ sau.
Ngay từ lúc mở cửa 6 giờ 30 phút sáng đã có người đến nhận chi trả lương hưu và cao điểm thường tập trung vào hai ngày đầu của mỗi đợt chi trả (thông thường mỗi đợt chi trả diễn ra trong năm ngày từ ngày 5 đến 10 hằng tháng). Trong ngày đầu tiên của tháng 9, hệ thống Bưu điện tỉnh Sóc Trăng đã tổ chức chi trả hơn 90% số lượng người hưởng và sau mỗi ngày đều có hạch toán báo về tổng công ty để tiện cho việc đối chiếu, theo dõi, tránh nhầm lẫn, thất thoát.
Những cán bộ lão thành, già yếu, Bưu điện tỉnh Sóc Trăng đều cử người đến tận nhà chi trả. Phó Giám đốc Bưu điện Trung tâm Ninh Kiều, TP Cần Thơ Võ Thị Thành cho biết thêm: Các điểm chi trả do đơn vị phụ trách quản lý ba quận (Ninh Kiều, Cái Răng, Phong Ðiền) với tổng số khoảng 6.000 đối tượng, hằng tháng chi trả khoảng 25 tỷ đồng, riêng hai ngày đầu đã chi trả được 95% số đối tượng. Ðơn vị tập trung liên kết với các phường, xã trong hoạt động quản lý đối tượng với mức phí khoảng 100 nghìn đồng/người để vừa xác định chính xác số lượng các cụ hưu trí còn, mất, đồng thời phối hợp, theo dõi khoảng hơn 100 người thường xuyên dùng giấy ủy quyền theo đúng quy định nhằm tránh việc lợi dụng những kẽ hở luật pháp chi sai đối tượng, chống thất thoát nhưng vẫn tạo điều kiện thuận lợi cho việc ủy quyền. Ðối với những người hưởng trợ cấp thất nghiệp, đơn vị cũng thường xuyên đốc thúc, nhắc nhở, phối hợp với cán bộ địa phương hướng dẫn các đối tượng này đến nhận chi trả vào những ngày cuối cùng của đợt chi trả, vắng vẻ cho thuận tiện.
Ðể triển khai trên toàn quốc, đặc biệt chú trọng hai thành phố lớn là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, hiện nay Bưu điện Việt Nam đang tập trung xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thống nhất, phục vụ công tác chi trả, nghiên cứu một số phương pháp chi trả đúng, an toàn cho các đối tượng hưởng, chẳng hạn như: Hướng tới phát tại nhà cho các đối tượng tuổi cao (hơn 75 tuổi), tổ chức điểm chi trả tại nhà đối tượng được thụ hưởng nhằm tăng cường kết nối, giao lưu giữa người cao tuổi, có chính sách bảo hiểm khi người nhận tiền trợ cấp từ bưu điện về nhà...
Do đối tượng tại hai thành phố lớn rất đông và thường là người cao tuổi cho nên việc chi trả cũng cần chủ động, linh hoạt, khoa học nhưng cũng phải khéo léo, nhiệt tình, chu đáo nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người nhận tiền, cố gắng tối đa khoảng 10 phút người hưởng sẽ nhận đủ tiền. Ðây cũng là cái khó cần cái tâm của những người tham gia chi trả. Phó Tổng giám đốc VN Post Nguyễn Hải Thanh thẳng thắn thừa nhận, yếu tố quan trọng nhất trong việc triển khai chương trình chi trả lương hưu và BHXH qua bưu điện là việc định hướng dư luận.
Thực tế vừa qua cho thấy, công tác truyền thông còn yếu, việc hướng dẫn, giải thích về chính sách an sinh xã hội đúng đắn của Ðảng và Nhà nước chưa đầy đủ, kịp thời, dẫn đến một số nơi lãnh đạo địa phương cũng như các đối tượng được thụ hưởng còn hiểu chưa đúng bản chất của vấn đề. Vì vậy, toàn Tổng công ty đang tập trung cao độ cho chương trình này để vừa nâng cao vị thế của đơn vị, đồng thời tập dượt chuẩn bị cho việc triển khai các dịch vụ công ích sau này nếu được Nhà nước giao đảm nhận.