Bộ Thông tin và Truyền thông MINISTRY OF INFORMATION AND COMMUNICATIONS

Chuyển đổi số doanh nghiệp vừa và nhỏ: “Vũ khí” để đổi mới và phục hồi sau đại dịch

Trong kỷ nguyên Cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số (CĐS) vẫn luôn là một từ khóa làm nóng các diễn đàn kinh tế - xã hội. Đặc biệt, trong bối cảnh các doanh nghiệp (DN) vừa và nhỏ (SME) phải đối mặt với những thách thức lớn từ tác động tiêu cực của COVID-19, CĐS là một trong những chiến lược then chốt mà các DN đã và đang đẩy mạnh thực hiện nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh trong tình hình mới, cũng như phục hồi sau đại dịch.

COVID-19 đã có những tác động tiêu cực tới các DN nói chung và DN SME nói riêng. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy đại dịch là chất xúc tác khiến làn sóng CĐS tại DN diễn ra mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Cộng đồng DN đã tích cực, chủ động tìm hướng đi mới, áp dụng CĐS trong vận hành DN để có thể duy trì tối đa hoạt động sản xuất và kinh doanh. CĐS đối với DN, không còn chỉ là tầm nhìn, mà là nhu cầu cần thiết để tồn tại và phát triển trong bối cảnh COVID-19 cũng như xu thế phát triển chung của toàn cầu.

CĐS - vũ khí để DN đổi mới và vượt qua đại dịch

CĐS trong DN là việc ứng dụng các giải pháp công nghệ số vào các quá trình sản xuất, kinh doanh (SXKD), quản trị DN, để tạo ra những giá trị mới. Đây là sự thay đổi quan trọng, mang tính tổ chức, liên quan đến toàn bộ DN từ chiến lược đến con người, cấu trúc tổ chức. CĐS được đánh giá là xu hướng tất yếu, mang lại lợi ích toàn diện, giúp gia tăng khả năng cạnh tranh, nâng cao chất lượng sản phẩm, tối ưu năng suất lao động, kết nối giữa các bộ phận trong DN, cũng như thúc đẩy hiệu quả quản trị DN.

Hai năm đại dịch vừa qua đã tác động lớn đến các DN, đặc biệt là những DN có sức chống chịu kém, chậm chạp trong quá trình chuyển đổi. Tính đến tháng 12/2020, Việt Nam có hơn 811.000 DN, trong đó DN SME chiếm tới 98,1% tổng số DN Việt Nam, đóng góp tới 45% GDP. Tuy nhiên, từ đầu năm 2021 đến nay, qua các đợt đại dịch COVID-19 bùng phát, có trung bình 10.000 DN dừng hoạt động mỗi tháng, hầu hết trong số này là các DN SME. Đây là một thành phần quan trọng nhưng lại dễ bị tổn thương nhất trong nền kinh tế.

Theo khảo sát được công bố trong tháng 9/2021 của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) trên 10.000 DN, COVID-19 đã tác động đến 87% DN. Nhiều công ty sụt giảm từ 50 - 90% doanh thu so với trước dịch, thậm chí có những DN đã phải tạm ngừng SXKD. Trong bối cảnh đó, CĐS được xem là một trong những giải pháp then chốt giúp SME từ “sống sót” đến “bứt phá” cũng như thêm cơ hội bước ra khỏi khủng hoảng và phát triển mạnh mẽ hơn sau đại dịch COVID-19.

Theo các chuyên gia, dịch bệnh đặt ra nhiều thách thức nhưng cũng đem đến cơ hội phát triển cho các DN. Thói quen người dùng thay đổi trong đại dịch khiến nhu cầu sử dụng dịch vụ trên các nền tảng số ngày càng cao. Nghiên cứu của Google, Temasek và Bain & Company cho thấy từ khi bắt đầu đại dịch đến nửa đầu năm 2021, Việt Nam có thêm 8 triệu người tiêu dùng kỹ thuật số mới với 55% trong số họ đến từ các khu vực không phải thành phố lớn. Thống kê này cho thấy không chỉ DN CĐS mà ngay cả thói quen người dùng cũng chuyển sang môi trường số hóa rất nhanh.

Bên cạnh đó, Việt Nam là quốc gia tham gia hội nhập sâu rộng với nhiều Hiệp định Thương mại tự do (FTA) đã được ký kết và có hiệu lực. Do đó, muốn nắm bắt được những cơ hội hội nhập mang lại thì DN phải nhanh chóng tái cơ cấu sản xuất, ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, CĐS vào SXKD, hướng đến nền SXKD thông minh để tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Từ thực tế đó, nhiều DN SME cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của việc đẩy nhanh quá trình số hóa. Theo số liệu khảo sát của Hiệp hội DN vừa và nhỏ Việt Nam có tới hơn 80% lãnh đạo DN muốn CĐS và 65% DN sẵn sàng đầu tư mạnh vào CĐS. Điều này đã cho thấy nhu cầu chuyển đổi mạnh mẽ và tinh thần chuyển mình theo xu thế của khối DN này.

Chia sẻ tại Tọa đàm trực tuyến “CĐS - Sự thay đổi toàn diện quản trị kinh doanh” do MobiFone phối hợp cùng Công ty CP Đào tạo và phát triển nhân lực DGroup tổ chức, TS. Vũ Tiến Lộc - Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho biết, CĐS không chỉ là xu hướng các DN cần theo đuổi mà còn quyết định “sinh mệnh” cho các DN. Chưa bao giờ CĐS được nhắc đến nhiều và thực hiện nhiều như bây giờ. CĐS là cần thiết cho tất cả các DN, trong đó, hệ thống DN SME cần được chú trọng chuyển hướng hơn cả, bởi họ là “ngôi sao hy vọng” của nền kinh tế.

Tại sự kiện ITU Digital World 2021 ngày 12/10/2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng đã nhấn mạnh: “Một điều chắc chắn là CĐS là hướng đi đúng đắn, vừa đảm bảo trạng thái hoạt động bình thường mới trên không gian số, vừa góp phần phục hồi kinh tế với sức khỏe và sự an toàn của người dân luôn được đặt lên hàng đầu”.

Thực trạng CĐS của DN SME, những khó khăn và thách thức

Theo khảo sát của VCCI khi đánh giá tác động của COVID-19 đến hoạt động của DN và phân tích xu hướng ứng dụng CĐS để vượt qua khó khăn cho thấy, dịch COVID-19 đã giúp các DN nhận thức và thúc đẩy CĐS thông qua việc ứng dụng công nghệ số. Theo đó, chỉ trong vòng 6 tháng năm 2021, kết quả đạt được đã bằng gần một nửa số DN CĐS trong nhiều năm trở lại đây. Đến nay, những DN còn lại cũng đã bắt đầu quan tâm đến CĐS.

Tỷ lệ các DN lớn ứng dụng các công nghệ số cao hơn, tuy nhiên các DN SME cũng đã dần bắt kịp kể từ khi COVID-19 xuất hiện. Các DN đã ứng dụng công nghệ số vào các vấn đề như mua hàng, bán hàng, quản trị nội bộ, logistics, sản xuất và marketing. Trong đó, có các hoạt động như sử dụng thương mại điện tử (TMĐT), mạng xã hội, thanh toán điện tử, sử dụng các phần mềm quản lý nhân sự từ xa, quản lý chứng từ, kho hàng,...

Báo cáo “Chỉ số phát triển kỹ thuật số của DN vừa và nhỏ khu vực châu Á - Thái Bình Dương” do Cisco thực hiện cho biết quá trình số hóa của các DN SME tại Việt Nam có thể đóng góp từ 24-30 tỷ USD vào GDP trong năm 2024 và góp phần vào phục hồi kinh tế hậu COVID-19.

Dù được đánh giá là xu thế tất yếu, tuy nhiên quá trình triển khai CĐS còn nhiều thách thức. Khảo sát của VCCI cũng chỉ ra CĐS trong DN còn có nhiều rào cản. Cụ thể, chi phí ứng dụng công nghệ số cao; thiếu cơ sở hạ tầng; sợ rò rỉ dữ liệu cá nhân, DN; khó khăn trong thay đổi tập quán kinh doanh; khó khăn trong việc tích hợp các công cụ CNTT; các quy tắc, quy định không phù hợp với số hóa; thiếu cam kết, hiểu biết của người lao động...

Trong khi các DN SME gặp khó khăn nhiều hơn liên quan đến các vấn đề nguồn lực nội bộ, thì các DN lớn lo sợ nhiều hơn đến các vấn đề bên ngoài khi ứng dụng công nghệ số. Bên cạnh đó, phần lớn DN SME vẫn gặp nhiều rào cản trong CĐS do chưa nhận thức đúng vai trò của quá trình này. DN SME chiếm đa số trong tổng số DN Việt Nam nhưng trình độ khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo còn chưa cao.

Cũng theo báo cáo của Cisco, 17% DN còn thiếu nhân lực có kỹ năng số; 16,7% DN thiếu nền tảng CNTT; 15,7% DN thiếu tư duy kỹ thuật số hoặc các thách thức về văn hóa trong DN. Ngoài ra, quá trình CĐS của các SME cũng gặp trở ngại trong vấn đề an toàn thông tin (ATTT), an ninh mạng.

Quá trình CĐS ở khu vực SME kéo theo các vấn đề nóng về an toàn, an ninh thông tin bởi các DN này là một trong những đối tượng thường bị tin tặc nhắm đến do năng lực công nghệ và đảm bảo ATTT chưa được đầu tư mạnh. Vô hình chung, nỗi lo về đảm bảo an ninh mạng, an toàn thông tin đã khiến các DN này chùn bước, đánh mất những lợi ích của quá trình số hóa.

Chia sẻ tại diễn đàn Bứt phá cùng CĐS, nằm trong khuôn khổ sự kiện CTO Summit 2021 do VnExpress tổ chức, với vai trò là người tư vấn triển khai ứng dụng blockchain, ông Johnny Trí Dũng, Giám đốc Kinh doanh và Chiến lược Kardiachain cho biết, nhiều chủ DN chưa có niềm tin vào những công nghệ mới. “Niềm tin với công nghệ của họ cần một thời gian, đồng thời họ cũng muốn có DN đi trước để cùng khai thác, bắt tay”, ông Dũng nói.

Ngoài ra, ngay cả khi đã quyết định CĐS, các DN còn đứng trước thách thức về việc triển khai. Từng hỗ trợ rất nhiều DN CĐS, ông Hoàng Việt Anh cho biết: “Dù chủ DN đã xác định CĐS là vấn đề bắt buộc, họ lại không biết bắt đầu từ đâu, làm với ai, như thế nào, làm với ai cho phù hợp. Lúc này, họ sẽ cần một đơn vị sẵn sàng đứng ra hỗ trợ, giúp đỡ trong khâu này”, ông Việt Anh chia sẻ.

Một khảo sát của Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ CNTT Việt Nam (VINASA) cũng đã cho biết, 69% DN không biết lựa chọn đối tác nào để triển khai CĐS, 72% không biết bắt đầu từ đâu, 92% không biết CĐS như thế nào.

Qua đại dịch COVID-19, hầu hết tổ chức đều xác định CĐS là bắt buộc nhưng điều quan trọng là làm thế nào để triển khai thành công, làm sao chọn được một lộ trình, cách tiếp cận phù hợp với đặc thù của DN. Sẽ không có một mô hình mẫu chung để thành công cho tất cả, do đó mỗi DN cần phải lựa chọn làm sao để thay đổi phù hợp cho từng công ty, làm sao tìm được đối tác có đủ năng lực, tin tưởng để cùng nhau “ngồi trên chiếc thuyền vươn ra biển lớn”.

Bản đồ CĐS cho DN SME

Việt Nam đã bắt đầu đẩy mạnh triển khai CĐS từ vài năm trở lại đây. Đến nay, CĐS đã trở thành một khái niệm phổ biến, một vấn đề nóng từ trong các chương trình nghị sự cấp cao đến những câu chuyện thường ngày của người dân, DN. Tuy nhiên, kết quả nhiều cuộc khảo sát cho thấy nhiều DN, đặc biệt là các DN SME vẫn chưa biết bắt đầu quá trình chuyển đổi từ đâu, chuyển đổi như thế nào và lựa chọn đối tác nào để triển khai CĐS?

Hiểu được khó khăn này, VINASA đã thành lập hội đồng chuyên gia xây dựng Khung hướng dẫn CĐS cho các DN SME với gần 40 chuyên gia là lãnh đạo cao cấp của các DN công nghệ đang dẫn đầu về CĐS cho các DN trong từng lĩnh vực và phân nhóm chuyên gia theo kinh nghiệm thực tiễn triển khai CĐS cho từng ngành. Kết hợp giữa kinh nghiệm thực tiễn, thực trạng và xu hướng phát triển của từng ngành nghề, và tham khảo mô hình tham chiếu, 26 lĩnh vực đã được lựa chọn để xây dựng khung CĐS phù hợp nhất với các DN SME của Việt Nam.

Bộ khung sẽ hướng dẫn cụ thể cho các DN ở từng quy mô, lĩnh vực hoạt động biết mình đang ở đâu trên lộ trình CĐS, nên bắt đầu từ đâu, dùng những công cụ gì và làm thế nào để tăng tốc đột phá CĐS... Khung hướng dẫn CĐS cho các DN SME đã chính thức được công bố ngày 2/12/2021 tại Hội thảo về CĐS cho DN vừa và nhỏ hoặc siêu nhỏ.

Theo đó, khung hướng dẫn CĐS cho mỗi lĩnh vực sẽ bao gồm 5 phần cơ bản, gồm thực trạng và xu hướng phát triển, khung hướng dẫn CĐS, bộ giải pháp CĐS, khuyến nghị những kỹ năng số cần đào tạo cho nhân sự, bộ tiêu chí đánh giá. Trong đó, khung hướng dẫn CĐS là phần quan trọng nhất. Mỗi khung hướng dẫn được chia làm 2 loại là khung cơ bản và khung chuyên dụng.

Khung cơ bản là các giải pháp và dịch vụ CĐS cơ bản, nền tảng mà hầu hết lĩnh vực nào cũng cần sử dụng, như phần mềm tài chính kế toán, kinh doanh, marketing, quản trị nhân sự, quản lý điều hành nói chung. Khung được chia làm 3 cấp độ cho 3 quy mô DN là siêu nhỏ, nhỏ, vừa, để các DN có thể thấy mình cần gì ở từng quy mô.

Ở khung giải pháp chuyên dụng, là các giải pháp chỉ ngành nghề/lĩnh vực SXKD của DN mới cần sử dụng. Bộ giải pháp được chia làm 3 cấp độ CĐS cho một DN.

Cấp độ 1: Sẵn sàng. Ở cấp độ này, các hoạt động thiết yếu như kinh doanh/bán hàng, sản xuất, cung cấp dịch vụ cho khách hàng đều sử dụng nền tảng/giải pháp số.

Cấp độ 2: Phát triển. Cấp độ này hướng đến ứng dụng CĐS giúp tự động hóa nâng cao năng suất, như tự động hóa bán hàng và vận hành nội bộ, triển khai Mobile App cho khách hàng và nhân viên. Mọi dữ liệu tập trung trên cloud để làm nền tảng cho cấp độ 3.

Cấp độ 3: Đột phá. Cấp độ này sử dụng dữ liệu/Big Data, AI để phân tích dự báo kinh doanh, từ đó phát hiện thị trường mới, phát triển sản phẩm và dịch vụ mới, giúp DN phát triển đột phá.

Chia sẻ về ý nghĩa của bộ tài liệu này, ông Lữ Thành Long, Phó Chủ tịch VINASA cho biết, “Hội đồng hướng đến mục tiêu tạo ra một bộ bản đồ CĐS bài bản, đầy đủ nhưng đơn giản từ phương pháp luận đến giải pháp cụ thể. Bản đồ mà một DN SME dù ở bất cứ quy mô nào, thuộc ngành nghề hoạt động gì cũng có thể xem và biết mình đang ở đâu, lộ trình CĐS của mình sẽ như thế nào và cần chuẩn bị hành trang gì, hành trang đấy ai cung cấp?”.

Căn cứ vào mô hình Khung CĐS cho SME, các DN có thể xây dựng và phát triển hệ sinh thái các sản phẩm, dịch vụ CĐS; trong đó ưu tiên triển khai các nền tảng ứng dụng tập trung, dùng chung kết nối chia sẻ, giúp DN cải tiến, tối ưu và tự động hóa quy trình hoạt động, nâng cao năng suất lao động, nâng cao hiệu quả làm việc. Đặc biệt tập trung vào các giải pháp có tính ứng dụng cao, giúp DN nhanh chóng hòa nhập với nền kinh tế số đang bùng nổ hiện nay.

Toàn bộ tài liệu được phát hành công khai và hoàn toàn miễn phí trên website www.dx4sme.vn. Các DN SME có thể tải tài liệu để nghiên cứu và có thể trực tiếp đăng ký kết nối, yêu cầu tư vấn chuyên sâu trên website. VINASA sẽ chịu trách nhiệm kết nối với các chuyên gia và DN phù hợp một cách nhanh chóng để hỗ trợ các DN CĐS.

Đồng hành cùng DN SME trên hành trình CĐS

Bên cạnh việc tự nỗ lực, các DN SME của Việt Nam còn có sự đồng hành từ Chính phủ, các Bộ, ngành và các bên liên quan, với nhiều cơ chế, chính sách, chương trình hỗ trợ. Chẳng hạn như, “Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” đã trở thành kim chỉ nam cho các tổ chức, cá nhân, DN tham gia vào công cuộc CĐS; “Chương trình quốc gia hỗ trợ DN nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa giai đoạn 2021 – 2030” quy định việc hỗ trợ DN ứng dụng CNTT, công nghệ số để thiết lập, tối ưu hóa, hiện đại hóa hệ thống quản trị DN, áp dụng tiêu chuẩn, công cụ hỗ trợ cho sản xuất thông minh, dịch vụ thông minh.

Để tạo động lực CĐS cho các DN, Nghị định 80/2021/ NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 26/8/2021 cũng quy định DN nhỏ và vừa được hỗ trợ 50% giá trị hợp đồng tư vấn giải pháp CĐS với tổng giá trị không quá 50 triệu đồng/năm, đồng thời được hỗ trợ chi phí về thuê, mua các giải pháp CĐS để tự động hóa, nâng cao hiệu quả quy trình kinh doanh, quy trình quản trị, quy trình sản xuất, chuyển đổi mô hình kinh doanh không quá 20 triệu đồng/năm đối với DN siêu nhỏ, 50 triệu đồng/năm đối với DN nhỏ và 100 triệu đồng/năm đối với DN vừa.

Các chủ trương, chính sách của Chính phủ đã tạo môi trường thuận lợi, không chỉ cho các DN lớn, mà các DN SME cũng không đứng ngoài cuộc chơi CĐS. Các Bộ, ban ngành cũng có nhiều hoạt động giúp các SME thực hiện CĐS hiệu quả. Có thể kể đến như dự án “Thúc đẩy cải cách và nâng cao năng lực kết nối của DN nhỏ và vừa (LinkSME)” của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) phối hợp với Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ tại Việt Nam (USAID), với mục tiêu đến năm 2025, 100% DN được nâng cao nhận thức về CĐS; tối thiểu 100.000 DN được nhận các hỗ trợ từ Chương trình; 100 DN được hỗ trợ trở thành điển hình trong CĐS; thiết lập Mạng lưới chuyên gia tư vấn thúc đẩy CĐS.

Năm 2021, Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) cũng đã công bố Chương trình hỗ trợ DN SME CĐS. Chương trình do Bộ TT&TT chủ trì, phối hợp với Bộ KH&ĐT, VCCI, Hiệp hội DN nhỏ và vừa Việt Nam triển khai nhằm thực hiện mục tiêu kép, vừa phát triển kinh tế - xã hội, vừa phát triển DN công nghệ số Việt Nam.

Theo đó, Chương trình được triển khai xuyên suốt cả năm 2021 một cách hệ thống, bài bản, có đánh giá hàng tháng, hàng quý để rút kinh nghiệm và điều chỉnh cho phù hợp. Bộ TT&TT đặt mục tiêu trong năm 2021 có 50.000 DN SME tiếp cận được với chương trình, trong đó tối thiểu 30.000 DN sẽ được trải nghiệm miễn phí các nền tảng.

Các nền tảng số xuất sắc “Make in Viet Nam” tham gia Chương trình cũng đã thực hiện triển khai nhiều chính sách ưu đãi. Trong đó, chính sách ưu đãi tối thiểu bao gồm 3 điểm chính: Miễn phí trải nghiệm sử dụng nền tảng trong thời gian 3 tháng; Ký hợp đồng sử dụng 1 năm được miễn phí sử dụng 6 tháng (giảm 50%); Miễn phí các khóa đào tạo, tư vấn, chia sẻ kinh nghiệm sử dụng nền tảng.

Bên cạnh đó, các chính sách ưu đãi bổ sung tùy đặc thù của mỗi nền tảng, được thông tin chi tiết về ưu đãi cũng như điều kiện áp dụng được công bố tại địa chỉ: sme.mic.gov.vn và smedx.vn. DN có thể lựa chọn sử dụng nền tảng để thực hiện CĐS toàn diện một nhóm nghiệp vụ của mình. Năm nhóm nghiệp vụ được hỗ trợ gồm: Kế toán; Quảng cáo, tiếp thị; Phân phối; Thanh toán và Chăm sóc khách hàng.

Trong khi đó, Bộ KH&ĐT cũng đẩy mạnh triển khai Chương trình hỗ trợ DN CĐS giai đoạn 2021-2025. Hoạt động của chương trình tập trung xây dựng các công cụ số, nền tảng số, cơ sở dữ liệu CĐS cho DN; đồng thời, thu thập và kết nối thông tin về các DN có nhu cầu CĐS với DN cung cấp giải pháp CĐS; xây dựng công cụ đánh giá mức độ sẵn sàng CĐS và các công cụ hỗ trợ DN CĐS; hình thành, tổ chức điều phối mạng lưới chuyên gia tư vấn về CĐS cho DN... Để cụ thể các giải pháp này, Bộ KH&ĐT đã chỉ đạo Cục Phát triển DN xây dựng trang web có địa chỉ http://digital. business.gov.vn”.

Sau một năm triển khai, đã có đến hàng triệu lượt tiếp cận các hoạt động, thông tin từ Chương trình. Trong năm 2022, Chương trình sẽ tập trung hỗ trợ bắt đầu CĐS cho DN có quy mô nhỏ, những DN bắt đầu CĐS, ngân sách Nhà nước dành một phần kinh phí từ 20 - 50 triệu đồng/DN/năm. Tăng tốc CĐS cho các DN đang tăng trưởng, hỗ trợ không quá 100 triệu đồng/năm đối với các đối tượng DN vừa. Hỗ trợ DN CĐS hướng đến thị trường xuất khẩu, hỗ trợ tối đa 50% kinh phí khởi tạo, duy trì tài khoản trên các sàn TMĐT xuyên biên giới.

Với sự chung tay của Chính phủ, các Bộ, ban ngành, các hiệp hội và DN, công cuộc CĐS sẽ có nhiều khởi sắc trong thời gian tới, đóng góp mạnh mẽ cho phát triển kinh tế số.

Tài liệu tham khảo:

1. https://laodong.vn/kinh-te/giai-bai-toan-chuyen-doi-so-voi-doanh-nghiep-vua-va- nho-939971.ldo

2. http://thongke.cesti.gov.vn/an-pham-thong-ke/thong-tin-chuyen-de-khoa-hoc-cong-nghe-va