Pháp luật quốc tế về bảo vệ thông tin cá nhân

Theo thống kê chưa đầy đủ, trên thế giới, có khoảng 40-50 quốc gia đã ban hành văn bản pháp luật riêng về bảo vệ TTCN. Một cách khái quát, có thể tạm chia pháp luật về bảo vệ TTCN trên thế giới thành 3 mô hình chính như sau:

 

Mô hình Châu Âu (Mô hình tiếp cận thắt chặt). Chủ thuyết của mô hình này là đặt cá nhân ở vị trí trung tâm và đề cao, ưu tiên bảo vệ quyền riêng tư đối với TTCN. Vì vậy, cơ chế pháp lý được xây dựng theo hướng thắt chặt quản lý các hoạt động tiếp cận, thu thập, xử lý và sử dụng TTCN. Các quốc gia theo mô hình này (chủ yếu là các nước thuộc Liên minh Châu Âu) thường ban hành đạo luật riêng về bảo vệ TTCN (hay dữ liệu thông tin) để quy định tập trung, toàn diện, cụ thể và chi tiết các vấn đề có liên quan; đồng thời, mở rộng tối đa phạm vi TTCN được pháp luật điều chỉnh – là tất cả những thông tin liên quan, thuộc về một cá nhân mà từ đó có thể xác định được danh tính của cá nhân đó.

 

Mô hình Mỹ (Mô hình tiếp cận tối giản). Cũng tiếp cận bảo vệ TTCN là một khía cạnh của quyền riêng tư nhưng ở mức độ hài hoà hơn giữa bảo vệ quyền, lợi ích của cá nhân là chủ thể TTCN và của các chủ thể khác. Vì vậy, cơ chế pháp lý được xây dựng theo hướng quản lý tối giản - chỉ tập trung bảo vệ TTCN nhạy cảm và “mở, lỏng” hơn đối với TTCN thông thường. Pháp luật về bảo vệ TTCN ở các quốc gia theo mô hình này (điển hình là Mỹ) thường không tập trung mà phân tán trong các văn bản pháp luật; đồng thời, thuật ngữ pháp lý được sử dụng phổ biến là Thông tin nhận dạng cá nhân (personally identifiable information - PII) với nội hàm hẹp hơn so với khái niệm dữ liệu cá nhân (DLCN) (Personal Data) ở Châu Âu. Ví dụ: Đối với số nhận dạng trực tuyến của cá nhân (như địa chỉ IP, MAC, cookie…), nếu theo quy định của Mỹ thì không phải là Thông tin nhận dạng cá nhân (PII) nhưng theo quy định của Châu Âu và Úc thì thuộc DLCN.

 

Mô hình hỗn hợp (Mô hình tiếp cận hài hoà). Là sự kết hợp 2 mô hình trên được áp dụng ở một số nước Châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc,…. Các quốc gia theo mô hình này thường ban hành một đạo luật riêng về quyền riêng tư hoặc về bảo vệ TTCN để quy định tập trung, toàn diện các vấn đề có liên quan; đồng thời, phạm vi TTCN được pháp luật điều chỉnh về cơ chế, mức độ quản lý cũng hợp lý, hài hoà hơn trên cơ sở kết hợp 2 mô hình Châu Âu, Mỹ.

 

 

Dù giữa các quốc gia còn có sự khác nhau về mô hình pháp luật và nội dung pháp luật về bảo vệ TTCN nhưng lại có những điểm chung nhất định mang tính cơ sở nền tảng cho việc hoạch định chính sách lập pháp cũng như thiết kế các quy phạm cụ thể. Có thể nói cách khái quát như sau:

 

Tiếp cận bảo vệ TTCN trên quan điểm bảo vệ quyền riêng tư nhưng đặt trong mối quan hệ đa chiều, đa lợi ích

 

Hướng dẫn bảo vệ quyền riêng tư và dịch chuyển dữ liệu cá nhân giữa các quốc gia (1980) của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD); Hiệp ước bảo vệ dữ liệu cá nhân liên quan đến xử lý tự động dữ liệu cá nhân (1981) của Hội đồng Châu Âu là những văn bản đầu tiên quy định về bảo vệ Dữ liệu cá nhân, đều tiếp cận trên cơ sở và gắn liền với quyền riêng tư. Báo cáo quốc tế về “Quyền riêng tư và nhân quyền” (2004) về sự phát triển của pháp luật về bảo vệ quyền riêng tư ở 50 quốc gia từ năm 1997 đã chỉ ra 4 nội dung cơ bản của quyền này, gồm: (i) Sự riêng tư về TTCN; (ii) Sự riêng tư về cơ thể (thân thể vật chất của cá nhân); (iii) Sự riêng tư về thông tin liên lạc (trong truyền thông); (iv) Sự riêng tư về nơi cư trú. Như vậy, bảo vệ TTCN luôn được tiếp cận là một nội dung của quyền riêng tư nhằm bảo vệ cá nhân - là chủ thể TTCN trước sự xâm hại từ các chủ thể khác.

 

Tuy nhiên, bảo vệ TTCN còn luôn được các quốc gia xem xét đa chiều, đa lợi ích, trong mối quan hệ tổng thể, hài hoà. Trước tiên, bảo vệ TTCN được coi là “tấm khiên” bảo vệ cá nhân trước việc thực thi Quyền tiếp cận thông tin, rộng hơn là Quyền tự do biểu đạt. Đây là mối quan hệ giữa 2 quyền cơ bản của con người có tính đối kháng, xung đột với nhau. Bên cạnh đó, bảo vệ TTCN còn được đặt trong việc bảo đảm quyền, lợi ích của tập thể, nhà nước và quốc gia; trong đó, việc thúc đẩy thương mại, kinh tế cần được chú trọng. Mục đích là để đáp ứng nhu cầu giao tiếp, thúc đẩy biểu đạt, trao đổi thông tin trong xã hội và cho phép doanh nghiệp, nhà nước và một số chủ thể khác được tiếp cận, thu thập, sử dụng TTCN hợp lý để phát triển kinh tế, phục vụ lợi ích chính đáng của cộng đồng, quốc gia. Vì vậy, pháp luật về bảo vệ TTCN các quốc gia đều ghi nhận một số nguyên tắc và có những quy định để thể hiện và bảo đảm quan điểm hài hoà lợi ích này. Ví dụ một số nguyên tắc như: phù hợp với mục đích sử dụng; tối thiểu hợp lý phạm vi TTCN được bảo vệ; cân xứng, tôn trọng quyết định của chủ thể TTCN và bảo đảm quyền truy cập cho người có liên quan; ở cấp độ quốc gia là quy định về bảo vệ dữ liệu khi dịch chuyển xuyên quốc gia (Nguyên tắc bảo vệ dữ liệu trong “Tuyên bố Montreux” tại Hội nghị Bảo vệ Dữ liệu Quốc tế (2005)). Hay có một số quy định loại trừ áp dụng đối với một số TTCN và giới hạn quyền của chủ thể TTCN trong những trường hợp nhất định như: không áp dụng đối với việc cá nhân sử dụng TTCN của mình ở phạm vi trong nước và không vì mục đích kinh doanh hay TTCN đã được cá nhân đó công bố, công khai; quy định thông tin về hồ sơ y tế của một cá nhân – dù thuộc loại thông tin nhạy cảm nhưng vẫn có thể được sử dụng cho mục đích nghiên cứu phòng, chữa bệnh…