Ảnh minh họa

Tiếng chiêng ba trên thung lũng Bùi Hui

Sây bảo, lâu rồi không nhớ nữa, từ những ngày chập chững biết đi, cái tay biết sờ vào dàn chiêng, cái tai biết lắng nghe nhịp chiêng từ ngày thôi nôi, thì những làn điệu ta lêu, ca choi, những nhịp chiêng như ngấm vào máu thịt của Sây rồi. Gần 40 năm, Sây từ những ngày còn bé đã theo cha chống chếnh với những nhịp chiêng, với những điệu múa của trai gái Hrê ở thung lũng Bùi Hui miền núi Ba Tơ này.

Bây giờ, Sây là một trong số ít những người trẻ của làng Teng, của xã Ba Thành sử dụng thành thạo nhạc cụ, thuộc các làn điệu dân ca của dân tộc mình; góp sức trẻ vào việc giới thiệu, truyền bá nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình trên truyền hình, qua Internet, trong mạng xã hội và cả với những du khách trong và ngoài nước khi đến du lịch, tham quan tại Ba Tơ.

Phiêu lãng với chiếc chiêng ba trong tay, Sây bảo, chiêng ba của người Hrê mới được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nghệ thuật trình diễn vào giữa năm 2021. Đó không chỉ là sự công nhận về nét độc đáo của văn hóa Hrê, mà còn là động lực để những người gìn giữ chiêng ba có thêm niềm tin vào văn hóa dân tộc.

Chỉ từng chiếc, Sây say mê giải thích, chiêng ba là nhạc khí phổ biến nhất của người Hrê và mang tính đặc trưng tiêu biểu của người Hrê ở huyện Ba Tơ. Đa số chiêng của người Hrê là dàn chiêng ba chiếc. Ba chiếc chiêng (chinh) có kích cỡ không bằng nhau. Chiếc lớn có tên là chinh Vông hay chinh cha, chiếc nhỏ hơn là chinh Tum hay chinh mẹ, chiếc nhỏ nhất là chinh Túc hay là chinh con. Người Hrê huyện Ba Tơ rất coi trọng bộ chiêng được cất giữ trong gia đình, trong đó, quý nhất là chiêng ba. Hiện, trên địa bàn huyện có 890 hộ gia đình có chiêng, với trên 900 bộ chiêng ba và 740 người biết sử dụng chiêng.

Với nhiều người, nỗi lo lắng về sự mất mát hay mai một của văn hóa dân tộc là điều có thật. Nhưng có lẽ, với người Hrê ở thung lũng Bùi Hui này, thì Sây là gạch nối của thời gian, người níu lấy những hồn cốt Hrê của cha ông và thổi sức sống ấy vào lớp người trẻ hơn. Với những người già đã ngoài 60, 70 và những thanh niên của làng, Sây ở giữa và chuyển tải theo đó âm nhạc và tình yêu dân tộc mình, anh xuất hiện trong hầu hết phong trào văn nghệ của xã, huyện. Nhiều người bảo, Đinh Văn Sây là một trong những “cây văn nghệ” đang gieo tình yêu âm nhạc dân tộc cho những người trẻ hơn, những người ở độ tuổi 20.

Người trưởng làng trẻ tuổi

Đinh Văn Sây mới 40 tuổi. Với nhiều người, đó là độ tuổi còn trẻ để có thể thấu thẩm hết được văn hóa, hay những gì tinh túy nhất của văn hóa dân tộc mình. Nhưng có lẽ, Sây lại là một trường hợp đặc biệt, người được mệnh danh là “Y Moan của núi rừng Ba Tơ”, với mái tóc dài bồng bềnh, dù không biết hát nhưng anh lại là tay chiêng ba nổi tiếng ở đất này, góp phần gìn giữ văn hóa người Hrê trước làn sóng mai một.

Ở xã Ba Thành này, nếu có một người luôn tâm huyết và giữ gìn bản sắc của mỗi một nhạc cụ, làn điệu dân ca của người Hrê thì không ai khác đó là anh Đinh Văn Sây - một trong số ít những người trẻ say mê, sử dụng thành thạo nhạc cụ, hát các làn điệu dân ca, góp sức trẻ vào việc giới thiệu, truyền bá nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình.

Và nếu tìm được một trưởng thôn, trưởng làng ở độ tuổi 40, am hiểu về văn hóa dân tộc mình, miệt mài với những nhịp chiêng, say sưa với từng điệu múa Hrê, thổn thức với từng lời dân ca, hay cặm cụi với từng món ăn dân tộc, hay tỉ mẩn ngồi ngắm những đường dệt thổ cẩm, có lẽ chẳng có mấy người được như Sây.

Bởi làng Teng là địa điểm có rất nhiều nét văn hóa được coi như điển hình của văn hóa Hrê, từ nghề dệt thổ cẩm làng Teng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể, hay nghệ thuật trình diễn chiêng ba của người Hrê cũng là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tới việc làng Teng là một trong những điểm tham quan du lịch cộng đồng nổi tiếng ở Quảng Ngãi, một trong những điểm đến trong hành trình về nguồn với chiến khu cách mạng gắn liền với Khởi nghĩa Ba Tơ trong lịch sử.

Phải là “một cái gì đó ghê gớm lắm” như cách mà thanh niên ở thung lũng Bùi Hui này cứ tấm tắc khi nói về Sây, thì vị trưởng thôn trẻ tuổi này mới được nhiều người nể trọng, điều mà chỉ có các già làng mới được dân làng tin tưởng đến như thế.

Làm trưởng thôn ở tuổi 40, với Sây đó không chỉ là một chức danh, mà đó là sự tin tưởng của người làng, của các cấp lãnh đạo. Và cứ thế, ngày lại ngày, ngoài đảm nhiệm công việc của một trưởng thôn, Sây lại dành nhiều thời gian xây dựng phong trào văn nghệ ở làng xã, huyện. Người làng khi thì thấy anh lặn lội khắp làng trên, xóm dưới vận động, tuyên truyền nhân dân về các đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, nhưng tối đến lại “hóa thân” thành nghệ sĩ biểu diễn những làn điệu ta lêu, ca choi, hay đắm mình với nhịp chiêng ba rung rinh cả núi rừng.

Sây kể, lần gần đây nhất đội văn nghệ do anh dẫn dắt đã được Huy chương Vàng toàn quốc trong chương trình Đàn - hát dân ca ba miền năm 2021 với tiết mục hòa tấu chiêng “Sức mạnh trai làng Hrê”. “Mong một ngày nào đó, những làn điệu ta lêu, ca choi, tiếng cồng chiêng trầm hùng của người Hrê không chỉ vang vọng khắp núi rừng Ba Tơ, mà còn vươn tới những miền đất xa xôi khác trong cả nước”.

Ông Phạm Văn Thước, Phó Chủ tịch UBND xã Ba Thành cho biết: “Đinh Văn Sây không chỉ là trưởng thôn gương mẫu, nhiệt tình và có trách nhiệm trong công tác. Anh còn là một tấm gương tiêu biểu trong hoạt động gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc như thành lập, truyền dạy và duy trì các đội cồng chiêng thanh, thiếu niên tại địa phương”.