Theo khoản 1 điều 23 Nghị định 176 năm 2013 của Chính phủ về xử phạt hành vi vi phạm quy định về địa điểm cấm hút thuốc lá, thì sẽ cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100.000 - 300.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây: Hút thuốc lá tại địa điểm có quy định cấm; Bỏ mẩu, tàn thuốc lá không đúng nơi quy định khi hút thuốc lá tại những địa điểm được phép hút thuốc lá…
Theo khảo sát, rất nhiều người cho rằng mức xử phạt này là khá nhẹ. Bởi lẽ, hành vi hút thuốc tại nơi công cộng có thể gây ảnh hưởng sức khỏe nhiều người, còn theo nghiên cứu của các nhà khoa học thì khói tỏa ra từ đầu điếu thuốc lá đang cháy độc hại hơn khói thuốc lá do người hút hít vào vì có chứa nhiều chất độc hại hơn gấp 26 lần do cháy ở nhiệt độ cao và không qua bộ phận lọc. Nó còn nguy hiểm hơn nếu nơi công cộng đó có nhiều trẻ em. Trong khi, việc xử phạt cảnh cáo thì không có tác dụng răn đe, còn phạt tiền quá thấp cũng khó đảm bảo tính nghiêm minh, phòng ngừa vi phạm.
Qua tìm hiểu thực tế nhiều người hút thuốc và không hút thuốc thì việc xử phạt hút thuốc là nơi công cộng chưa được triển khai bài bản, đồng bộ, nhiều quy định còn cứng nhắc nên việc triển khai gặp khó khăn. Ở đây ta chưa nói về khó khăn do phong tục, tập quán, thói quen của người dân... mà là trách nhiệm về phía các cơ quan chức năng.
Theo quy định về xử phạt là các cơ quan thanh tra liên ngành về y tế từ trung ương tới địa phương; cơ quan quản lý thị trường; cơ quan công an và UBND các cấp. Trong đó, thanh tra y tế là cơ quan chủ công nhưng theo phản ánh của một số địa phương thì lực lượng thanh tra y tế chưa được tăng cường, còn quá mỏng thiếu về số lượng và trang thiết bị, kinh phí để tuần tra, hoạt động. Bên cạnh đó, việc quy định thẩm quyền xử phạt của UBND các cấp, đó là quy định thẩm quyền chung theo hiện hành là Luật Xử lý vi phạm hành chính nhưng chưa có quy định cụ thể về cơ quan tham mưu, chịu trách nhiệm chính việc xử phạt hành vi hút thuốc lá nơi công cộng của cấp xã, phường, thị trấn có nên rất lúng túng khó thực hiện.
Ngoài ra, việc yêu cầu người bị phạt đến kho bạc nộp tiền phạt là bất hợp lý. Bởi vì, nếu yêu cầu mà người vi phạm bị lập biên bản vẫn không đến nộp phạt thì cơ quan chức năng cũng đành chịu. Lý do là các trường hợp vi phạm hành chính khác có thể tạm giữ tang vật, phương tiện, giấy phép hoặc các giấy tờ tùy thân chỉ khi đến nộp phạt có biên lai của kho bạc thì mới được giải quyết, trả lại giấy tờ, nhưng đối với việc vi phạm trong lĩnh vực thuốc lá thì không có gì để tạm giữ. Chẳng lẽ cơ quan chức năng tạm giữ mẫu thuốc lá, trường hợp giữ CMND, giấy tờ tùy thân của người vi phạm thì pháp luật không cho phép. Do đó, có thể nói là rất khó thực hiện, thậm chí là rất khó để thực hiện được.
Do vậy, ngoài việc tiếp tục tăng cường công tác giáo dục thuyết phục, tuyên truyền, cần sửa đổi một số quy định cứng nhắc về xử phạt hút thuốc lá nơi công cộng, theo đó cho phép cơ quan chức năng lập biên bản và xử phạt tại chổ các hành vi vi phạm. Bởi vì, yêu cầu người vi phạm phải đến kho bạc nộp phạt là rất khó thực hiện. Mặt khác, khi xử phạt tại chỗ sẽ có tác dụng răn đe, phòng ngừa và tính tuyên truyền, giáo dục cao trong cộng đồng dân cư.
Tại những nơi xử phạt nghiêm thì hành vi hút thuốc trong không gian chung đã giảm hẳn. Tại Bệnh viện Việt Đức, việc kiểm soát bệnh nhân và người nhà bệnh nhân hút thuốc được ban lãnh đạo bệnh viện rất quan tâm. Tại những nơi tập trung đông người như nơi làm thủ tục nhập viện, phòng chờ làm thủ tục, bệnh viện cho đặt 8 tấm biển khổ lớn “Cấm hút thuốc trong bệnh viện”. Cùng với đó là xây dựng hẳn một khung xử phạt đặt tại các khoa, phòng áp dụng đối với cả người nhà và bác sĩ, y tá, điều dưỡng viên. Phòng, khoa nào để xảy ra tình trạng bệnh nhân hút thuốc hoặc phát hiện tàn thuốc sẽ xử phạt y tá trưởng, điều dưỡng trưởng khoa đó. Với những trường hợp cố tình vi phạm sẽ tiến hành cưỡng chế mời ra khỏi bệnh viện.
Bên cạnh đó, cần linh hoạt cách thức xử phạt. Ví dụ có thể căn cứ vào camera giám sát tại nơi công cộng để xử phạt. Bên cạnh đó là giao trách nhiệm cho lực lượng chức năng tăng cường việc xử phạt hành vi hút thuốc lá tại nơi công cộng. Phải kết hợp giáo dục với việc xử phạt thì mới tăng tính răn đe để cải thiện ý thức nơi công cộng của người dân.
